Ονιθέ Γουλεδιανών: Μια αρχαία πόλη αποκαλύπτεται

Του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΕΛΕΔΑΚΗ

Σκαρφαλωμένη στις νότιες εσχατιές του Ρεθύμνου, κοντά στο χωριό Γουλεδιανά, η αρχαία πόλη της Ονιθές, με την ονομασία που μοιάζει να έρχεται από τους προελληνικούς χρόνους, δείχνει έτοιμη να μας αποκαλύψει πτυχές από το ευκλεές παρελθόν της.

Τον περασμένο Αύγουστο, έπειτα από 62 χρόνια σιγής, ακούστηκε ξανά στην Ονιθέ ο ήχος της αρχαιολογικής σκαπάνης. Η ανασκαφή που διενεργείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Κρήτης διευθύνεται από τον -Γουλεδιανό στην καταγωγή- αρχαιολόγο Κυριάκο Ψαρουδάκη.

Η πρώτη ανασκαφή στην Ονιθέ είχε πραγματοποιηθεί το 1954 από τον Γενικό Έφορο Αρχαιοτήτων Κρήτης Νικόλαο Πλάτωνα και διήρκεσε τρεις ανασκαφικές περιόδους, στη διάρκεια των οποίων ανακαλύφθηκε μια παλαιοχριστιανική βασιλική (6^ος αι. μ.Χ.) και μια οικία των αρχαϊκών χρόνων (7^ος – 6^ος αι. π.Χ.). Από την αρχαία πόλη της Ονιθές, που φαίνεται πως είχε διαχρονική κατοίκηση, είναι ακόμη ορατά η ακρόπολη, μια κρήνη και πολλά, διάσπαρτα, αρχιτεκτονικά κατάλοιπα.

Το νέο ερευνητικό πρόγραμμα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου «Ανασκαφική και γεωφυσική έρευνα στην Ονιθέ Γουλεδιανών» εστιάζει το ενδιαφέρον του, κατά αρχάς, στη διερεύνηση της ακρόπολης και του οικισμού των αρχαϊκών χρόνων.

Στο πλαίσιο της φετινής ανασκαφής συνεχίστηκε η έρευνα στον χώρο που ο Νικόλαος Πλάτων είχε αποκαλύψει τη σημαντική οικία (οκτώ δωματίων) των αρχαϊκών χρόνων (οικία Α). Στο φως ήρθαν τμήματα δυο ακόμη οικιών που φαίνεται να χρονολογούνται, όπως και η παλαιότερη, στα τέλη του 7^ου και τις αρχές του 6^ου αιώνα π.Χ.

Από το πρώτο κτίριο (οικία Β) αποκαλύφθηκε, μέχρι τώρα, τμήματα δυο δωματίων, ενώ από το δεύτερο (οικία Γ) ένας χώρος μεγάλων διαστάσεων, το πλάτος του οποίου υπερβαίνει τα 15 μέτρα. Στο εσωτερικό του κτιρίου βρέθηκαν διαλυμένοι, κατά χώραν, αρκετοί αποθηκευτικοί πίθοι.

Τόσο τα παλαιότερα όσο και τα νέα στοιχεία της έρευνας, επιβεβαιώνουν την εκτίμηση των ερευνητών πως η θέση της ανασκαφής ταυτίζεται με ένα κεντρικό σημείο της αρχαίας πόλης, όπου λειτουργούσαν σημαντικά κτίρια, ενδεχομένως δημόσιου χαρακτήρα. Σε αυτή τη διαπίστωση συνηγορούν, το μέγεθος, η εξαιρετική οικοδομική κατασκευή και το περιεχόμενο των οικοδομημάτων που συγκροτούνται από ορθογώνια δωμάτια μεγάλων διαστάσεων.

Tο πλήθος των αποθηκευτικών πίθων, όσο και τα άλλα αντικείμενα που περιείχαν τα κτίρια (όπως τα αγγεία από μέταλλο και λίθο, που βρέθηκαν παλαιότερα στην «οικία Α)», συμβολοποιούν, επίσης, κύρος και ισχύ.

Όπως μας εξήγησε ο κ. Ψαρουδάκης η σπουδαιότητα της ανασκαφής δεν περιορίζεται μόνο στο γεγονός πως θα εμπλουτίσει τις γνώσεις μας για μια σημαντική αρχαία πόλη που είναι ελάχιστα γνωστή. Για την επιστημονική έρευνα η περίοδος, κατά την οποία χρονολογούνται τα κτίσματα της Ονιθές (6^ος προχριστιανικός αιώνας), έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς οι γνώσεις μας για αυτήν είναι πολύ περιορισμένες. Έτσι, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις δυσκολίες για την κατανόηση και ερμηνεία του αρχαιολογικού κενού που παρατηρείται στις πόλεις της Κρήτης την ίδια περίοδο, η συστηματική ανασκαφή της Ονιθές μπορεί να αποδειχθεί μείζονος σημασίας για την κατανόηση της ιστορίας τους.

Με την πρόοδο της έρευνας υπάρχει η προσδοκία πως θα ριχτεί φως και στην ταυτότητα της αρχαίας πόλης, καθώς η σύνδεση που έχει γίνει κατά καιρούς με την αρχαία Φαλάννα ή την αρχαία Οσμίδα παρουσιάζει προβλήματα. Από τη μεριά του ο κ. Ψαρουδάκης υποστηρίζει πως η Ονιθέ πρέπει να αποτελούσε το νοτιότερο όριο της επικράτειας της αρχαίας Ρίθυμνας, όπου κατά τη διάρκεια των πρώιμων ιστορικών χρόνων (7^ο και 6^ο αι. π.Χ.) είχε χτιστεί το ισχυρό διοικητικό της κέντρο, με το επίνειό της να βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του κόλπου του Αλμυρού. Αργότερα, από τον 4^ο αιώνα π.Χ. και εξής, όταν άρχισαν να μειώνονται οι κίνδυνοι πως αντιπροσώπευε η θάλασσα, στη θέση του επίνειου άρχισε να αναπτύσσεται το αστικό κέντρο της αρχαίας Ρίθυμνας.

Αξίζει να αναφερθεί πως η επανέναρξη της επιστημονικής έρευνας στην Ονιθέ έχει γίνει δεχτή με μεγάλη ικανοποίηση τόσο από την τοπική κοινωνία όσο και από την επιστημονική κοινότητα. Τα τελευταία, μάλιστα, χρόνια με πρωτοβουλία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, του Πολιτιστικού Συλλόγου Γουλεδιανών και του περιοδικού Αρχαιολογία και Τέχνες έχουν αναληφθεί σημαντικές πρωτοβουλίες με σκοπό την ολιστική ανάδειξη της περιοχής. Η προσδοκία, την οποία σηματοδοτεί η νέα ανασκαφική έρευνα, είναι η ανάδειξη αυτού του σημαντικού αρχαιολογικού χώρου να συνδυαστεί με εκείνη των γειτονικών αρχαιοτήτων στο νεκροταφείο των Αρμένων και στο ιερό κορυφής του Βρύσινα, δημιουργώντας ένα σύνολο χώρων αυξημένου αρχαιολογικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος.

Στην ανασκαφή της Ονιθές, συμμετείχαν φοιτητές του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ πολύ σημαντική υπήρξε η συμβολή του δήμου Ρεθύμνου με προσωπικό και υλικοτεχνική υποδομή, καθώς και του περιοδικού Αρχαιολογία και Τέχνες. Αξίζει, επίσης, να αναφερθεί και η ανιδιοτελής προσφορά Ρεθύμνιων πολιτών, όπως των Αντώνη Παπαδάκη και Χαράλαμπου Ορφανουδάκη, οι οποίοι συνεισέφεραν στην ανασκαφή με υλικά και εξοπλισμό, δείχνοντας πως η προσπάθεια αυτή αγκαλιάζεται από την ευρύτερη ρεθεμνιώτικη κοινωνία.