Μια αναφίδησή μου σε παλιές εφημερίδες και δη στο «Βήμα» Ρεθύμνης με έφερε πάνω σε μια περιγραφή του σχολείου που στεγαζόταν στην αίθουσα των Τριών Ιεραρχών, που σήμερα δεν υφίσταται και η οποία βρισκόταν πίσω από το ιερό του ναού των Εισοδίων στο Ρέθυμνο. Ο συγγραφέας του άρθρου Ι.Κ. Δετοράκης περιγράφει την αίθουσα αυτή παλιότερα – επί των χρόνων του Αρμοστή Πρίγκηπα Γεωργίου, έφερε το όνομα του τιμής ένεκεν – η οποία χρησίμευε ως σχολική αίθουσα. Στη μοναδική αυτή αίθουσα, πίσω από την έδρα του δασκάλου, που ήταν υπερυψωμένη κατά δύο σκαλοπάτια από το πάτωμα «ήτο κενόν ως φυλακή χρησιμοποιούμενου δια τους άτακτους μαθητάς εισαγομένους από το σκαλάκι της μεσημβρινής πλευράς ανοιγοκλείον με δίπλατον φεγγίτην δικτυωτόν δι’ αερισμόν και φως.
Ο φυλακιζόμενος μαθητής εξυλίζετο εις τους πόδας γυμνούς εις τον φάλαγγα περιδενομένους με ράβδον μήκους 70-80 πόντων στρογγύλην χόνδρους 6-7 πόντων, με σχοινίπερίτα δύο άκρα της περιτυλισσόμενον εις τους πόδας του άτακτου ίνα ακινητούν κατά τον ραβδισμόν.
Έτερον είδος τιμωρίας του ατακτούντος μαθητού ήτο το πιτάκωμα λεγόμενον. Ήτο έν στρόγγυλον χαρτόνι περί τους 20 πόντους περιφερείας μαυρισμένον με μελάνην το οποίον εκράτει ο μαθητής με τας δύο χείρας του υψηλά εις την γωνίαν της δασκαλοκαθεδρας ιστάμενος επί 1/2 ώραν εμφανέστερος ούτω εν τη τιμωρία του εις τους άλλους μαθητάς.
Ο δε μη μελετημένος εις το μάθημα της ημέρας έμενεν εις το σχολείον αναχωρούντων των μαθητών την μεσημβρίαν επί μίαν ώραν μόνος ίνα μελετήση και εξεταζόμενος υπό του διδασκάλου ή υπό του πρωτοσχόλου επενερχομένου επίτηδες απελύετο. Η τιμωρία αυτή ελέγετο νηστεία.
Προς τα δεξιά και αριστερά (της έδρας) ήσαν δύο πίνακες εις το επάνω μέρος τοποθετημένοι. Ο μεν λευκός επιχρυσωμένος εις το πεποικιλμένον εις το άνω μέρος επιγραφόμενος: Ο μέγας πίναξ της τιμής εις στήλας διηρημένος, εν ω ενενράφοντο τα ονόματα των διακρινομένων εις επιμέλειαν, συμπεριφοράν και καλούς τρόπους (έσχε την τιμήν ο μακαριστός αδελφός μου Νικόλαος να γραφή επ’ αυτού του πίνακος της τιμής). Ο δε έτερος, μαύρου χρώματος, με στήλας κιτρίνας, επιγραφόμενος: Μέγας πίναξ της ποινής, εν ω εγράφοντο τα ονόματα των πολλών και ποικίλων τιμωριών μαθητών».
Η αίθουσα έφερε και «θερμόμετρον επίμηκες εις θήκην επίτηδες καμωμένην προφυλασσομένην με δικτυωτόν σύρμα, εξάπαντος εφόδιον του προλεχθέντος Σπυρίδωνος Ψαρουδάκη και ωρολόγιον εκκρεμές. Φαίνεται ότι οι μαθητές της αίθουσας ήταν άτακτοι πολύ και παρά τα ανωτέρω μέτρα πειθούς λήφθηκαν μέτρα προστασίας του θερμομέτρου, που θα αποτελούσε κόσμημα και εφόδιο της αίθουσας.
Αυτά, λοιπόν, ήταν τα μέσα σωφρονισμού και διαπαιδαγώγησης των μαθητών στο Ρέθυμνο του 1900, μέτρα απάνθρωπα για το σημερινό μαθητή και δάσκαλο, αλλά αποτελεσματικά για την εποχή εκείνη. Σήμερα ο λόγος του δασκάλου και η υπομονή είναι τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνεται η επικοινωνία διδάσκοντος και διδασκομένου.
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο Δετοράκης τα έγραψε αυτά το Σεπτέμβρη το 1950 στο «Βήμα» σε μία σειρά άρθρων με τίτλο «Από το παλαιόν Ρέθυμνον», προσθέτοντας ότι το σχολείο αυτό έφερε και ηλιακό ημικυκλικό ρολόι, φτιαγμένο στη μεσημβρινή πλευρά της εκκλησίας από τον Σπυρίδωνα Ψαρουδάκη πάνω σε πλάκα. Αυτό ασπρίστηκε (στα 1950) και ο αρθρογράφος το επικρίνει.
Παρασκευάς Παναγιώτης — Άγονη Γραμμή