Οι δημοτικές εκλογές και οι δήμαρχοι στο Ν. Ρεθύμνης (1879–1898)

 

Η πρώτη μορφή αυτοδιοίκησης που εμφανίζεται στην Κρήτη κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν αυτή των Δημογεροντιών. Με φιρμάνι του 1858 προβλέπεται η ίδρυση και λειτουργία Δημογεροντίας στις έδρες των τριών Διοικήσεων, δηλαδή στα Χανιά στο Ηράκλειο και στο Ρέθυμνο. Αργότερα με τον Οργανικό Νόμο του 1868 ενισχύθηκε και επιβεβαιώθηκε ο θεσμός των Δημογεροντιών και μάλιστα, με την αύξηση των Διοικήσεων του νησιού σε πέντε, αυξήθηκε παράλληλα και ο αριθμός των Δημογεροντιών σε πέντε με την προσθήκη των Δημογεροντιών Λασιθίου και Σφακων. Ο αριθμός των μελών κάθε Δημογεροντίας κυμαινόταν από 5 μέχρι 7 μέλη ανάλογα με τον πληθυσμό της περιοχής. Πρόεδρος ήταν ο οικείος Μητροπολίτης, ενώ τα υπόλοιπα μέλη αναδεικνύονταν από εκλεκτορικά σώματα, που τα αποτελούσαν εκπρόσωποι των διαφόρων επαγγελματικών τάξεων. Οι υποψήφιοι θα έπρεπε να είναι έγγαμοι, τουλάχιστον 35 ετών και να έχουν κτηματική περιουσία άνω 50.000 γροσίων. Οι Δημογεροντίες είχαν αρμοδιότητα επί θεμάτων κληρονομικού και οικογενειακού δικαίου, παιδείας και κοινωνικής πρόνοιας. Αντίστοιχα με τις χριστιανικές υπήρχαν και μουσουλμανικές δημογεροντίες.

Και στο διάστημα από το 1858 μέχρι την εκλογή των πρώτων δημάρχων τον Οκτώβρη του 1879, υπήρχε το αξίωμα του δημάρχου στην Κρήτη, αλλά επρόκειτο στην ουσία για κρατικούς υπαλλήλους που διορίζονταν από την Τουρκική Διοίκηση, υπάγονταν στις διαταγές του τοπικού Διοικητή και είχαν κυρίως καθήκοντα σχετικά με την δημόσια τάξη[1].

Με τη Σύμβαση της Χαλέπας παρέχεται το δικαίωμα στη Γενική Συνέλευση των Κρητών να προβεί σε συμπλήρωση της Οθωμανικής Νομοθεσίας με τη σύνταξη, μεταξύ των άλλων νομοθετημάτων, και Δημοτικού Νόμου. Πράγματι στις 27 Φεβρουαρίου 1879 ψηφίζεται από τη Γενική Συνέλευση των Κρητών ο πρώτος Δημοτικός Νόμος[2] που προέβλεπε ότι οι δημοτικοί άρχοντες αναδεικνύονται με εκλογές. Οι υποψήφιοι θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον 25 ετών και να μην εμπίπτουν σε κάποια από τις εξαιρέσεις των άρθρων 6 και 7 του Οργανικού Νόμου. Το δικαίωμα του εκλέγειν είχαν οι άνδρες με συμπληρωμένο το 21^ο έτος της ηλικίας τους, οι οποίοι ασκούσαν κάποιο επάγγελμα και κατείχαν κινητή ή ακίνητη περιουσία. Δεν είχαν το δικαίωμα του εκλέγειν οι κληρικοί και των δύο θρησκευμάτων. Οι εκλογές διαρκούσαν  τρεις ημέρες, δηλαδή από το πρωί της Παρασκευής μέχρι το βράδι της Κυριακής. Κατά την ψηφοφορία κάθε ψηφοφόρος έπρεπε να προσέρχεται στην κάλπη με έτοιμο το ψηφοδέλτιό του με τα ονόματα των υποψηφίων της προτίμησής του γραμμένα από τον ίδιο ή αν δεν γνώριζε γραφή από κάποιον της εμπιστοσύνης του. Τα δυσανάγνωστα ονόματα δεν λαμβάνονταν υπόψη. Σε κάθε Δήμο εκλέγονταν ένας Δήμαρχος, ένας Α΄ δημαρχιακός Πάρεδρος και δύο Β΄ δημαρχιακοί Πάρεδροι. Τα Δημοτικά Συμβούλια των μεγάλων δήμων απαρτίζονταν από δέκα Δημοτικούς Συμβούλους, ενώ των υπόλοιπων από οκτώ.

Όπου το εκλογικό σώμα ήταν μικτό, δηλαδή το συγκροτούσαν χριστιανοί και μουσουλμάνοι, τότε ο δήμαρχος εκλεγόταν από το πλειοψηφούν στοιχείο και ο Α΄ δημαρχιακός πάρεδρος από το μειοψηφούν, ενώ η αναλογία των δημοτικών συμβούλων ήταν 1 προς 2. Όπου όμως το μειοψηφούν στοιχείο αριθμούσε πάνω από 50 οικογένειες τότε τα δύο στοιχεία εξέλεγαν ίσο αριθμό δημοτικών συμβούλων.

Πόροι των Δήμων ήταν οι δημοτικοί φόροι και τα πρόστιμα που επέβαλαν τα πταισματοδικεία. Οι Δήμοι είχαν αρμοδιότητα κυρίως στην συντήρηση των δημοτικών σχολείων, στην κατασκευή και συντήρηση των δημοτικών οδών[3], στην ύδρευση, καθώς και στην καθαριότητα και τον καλλωπισμό της πόλης. Βέβαια όλες οι αρμοδιότητες των Δήμων ήταν υπό την αίρεση της Διοίκησης αφού το άρθρο 71 του δημοτικού νόμου προέβλεπε ότι: Ουδεμία πράξις και ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου θα έχη ισχύν  και θα ενεργήται, αν δεν υποβάλληται εις την Διοικητικήν Αρχήν και δεν εγκρίνεται παρά ταύτης.

 

Οι Δήμοι του Νομού Ρεθύμνης

Η Κρήτη διαιρέθηκε σε 86 συνολικά δήμους[4], οι οποίοι κατανέμονταν κατά Τμήμα (νομό) ως εξής: Το Τμήμα Ηρακλείου περιλάμβανε 20 δήμους, το Τμήμα Λασιθίου 19, το Τμήμα Ρεθύμνης 16, το Τμήμα Σφακίων 14 και το Τμήμα Χανίων 17.

Ο νομός Ρεθύμνης ουσιαστικά περιλάμβανε 20 δήμους, αν υπολογιστούν και οι 4 δήμοι του Αγίου Βασιλείου που είχαν προσαρτηθεί στο βραχύβιο Τμήμα Σφακίων.

Αναλυτικά ο νομός Ρεθύμνης περιλάμβανε τους ακόλουθους δήμους:

• Στην επαρχία Ρεθύμνης  οι δήμοι: Πόλεως Ρεθύμνης, Αμνάτου, Αργυρουπόλεως, Ατσιποπούλου, Πηγής, Ρουστίκων και Χρωμοναστηρίου.
• Στην επαρχία Αμαρίου οι δήμοι: Αποδούλου, Μέρωνος και Μοναστηρακίου.
• Στην επαρχία Μυλοποτάμου οι δήμοι: Αβδανιτών, Ανωγείων, Γαράζου, Δαμάστας, Μαργαριτών και Μελιδονίου και
• Στην επαρχία Αγίου Βασιλείου  οι δήμοι: Αγίου Πνεύματος (έδρα Άρδακτος), Κοξαρές, Μελάμπων και Σελίων.

Κάθε δήμος απαρτιζόταν από έναν αριθμό χωριών ανάλογα με τις γεωγραφικές και πληθυσμιακές συνθήκες. Έτσι οι δήμοι του νομού Ρεθύμνης, αναφορικά με τη σύστασή τους, παρουσίαζαν της ακόλουθη εικόνα.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

1. Δήμος Ρεθύμνης: Πόλη Ρεθύμνου[5], Λωβοχώρι[6], Μασταμπάς, Περιβόλια, τα μετόχια Καστελλάκια, Ρισβάν Αγά, Μουσταφά, Φουρφουριανού, Χαλατούλλου, Καραμουσάδενας και οι τεκέδες Χασάν Μπαμπά και Σακαλόγλου.
2. Δήμος Αμνάτου: Αμνάτος (έδρα του δήμου), Καβούσι, Καψαλιανά, Κόκκινο Μετόχι, Κυριάννα, Μέση, Μονή Αρκαδίου, Πίκρης, Χάρκια.
3. Δήμος Αργυρουπόλεως: Αργυρούπολη (έδρα του δήμου), Αρκούδενα (Αρχοντική), Επισκοπή, Καρωτή, Κάτω Πόρος, Κούφη, Μαρουλούς, Μονή Μυριοκεφάλων, Μπιλαντρέδω, Μυριοκέφαλα, Όνυχας.
4. Δήμος Ατσιποπούλου: Ατσιπόπουλο (έδρα του δήμου), Άγιος Ανδρέας, Πάνω και Κάτω, Βαρσαμόνερο, Βεδέροι, Γάλλου, Γεράνι, Γωνιά, Κάστελλος, Μονοπάρι, Πρινές, Φραντζεσκιανά Μετόχια και τα μετόχια Άγιος Παύλος Πετρές και Χαροκόπου.
5. Δήμος Πηγής: Πηγή (έδρα του δήμου), Αγία Παρασκευή, Αγία Τριάδα, Άγιος Δημήτριος, Άδελε, Αστέρι, Λούτρα, Μαρουλάς, Μονή Αρσανίου, Παγκαλοχώρι, Χαμαλεύρι.
6. Δήμος Ρουστίκων: Ρούστικα (έδρα του δήμου), Άγιος Γεώργιος, Άγιος Κωνσταντίνος, Αλώνες, Αρολίθι, Βελονάδω, Ζουρίδι, Καλονύκτης, Μαλλάκια, Μονή Ρουστίκων, Μούντρος, Νησί, Παλαίλιμνος, Ρουμπάδω, Σαϊτούρες και το Μετόχι Καμπανού.
7. Δήμος Χρωμοναστηρίου: Χρωμοναστήρι (έδρα του δήμου), Αγία Ειρήνη, Άγιος Μάρκος, Αμπελάκι, Ανώγεια, Αρμένοι, Γιαννούδι, Γουλεδιανά, Καπεδιανά, Καρέ, Κούμοι, Μισίρι, Μονή Χαλεβή, Μύλοι, Μύρθιος, Ξερό Χωριό, Όρος, Πρασές, Ρουσοσπίτι, Σελλί, Σωματάς, Φωτεινού και τα μετόχια Αλμπάνη, Αγρομούλοι, Δαφνές.

 

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

1. Δήμος Αρδάκτου: Άρδακτος (έδρα του δήμου), Αγαλιανού, Ακτούντα, Βάτος, Βρύσες, Δουμαεργειό (Κεντροχώρι), Δρυμισκος, Κεραμέ, Κισσός, Κούμια, Πλατανές.
2. Δήμος Κοξαρές: Κοξαρέ (έδρα του δήμου), Αγία Πελαγία, Άγιος Βασίλειος, Άγιος Ιωάννης, Κουσελιανά, Ατσιπάδες, Καλή Συκιά, Λάκκος, Λαμπινή, Μιξόρρουμα, Μουρνέ, Νταριβιανά, Ντιμπλοχώρι, Παλαιόλουτρα, Σπήλι, Τσικαλαριά, Φρατί.
3. Δήμος Μελάμπων: Μέλαμπες (έδρα του δήμου), Κρύα Βρύση, Ορνέ, Σαχτούρια και το μετόχι Βούλγαρη.
4. Δήμος Σελλίων: Σελλιά (έδρα του δήμου), Ασώματος, Γιαννιού, Λευκόγεια, Μαριού, Μυρθιος, Ροδάκινο, τα μετόχια Φοινικιάς, Νεοχώρι και η Μονή Πρέβελη.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΜΑΡΙΟΥ

1. Δήμος Αποδούλου: Αποδούλου (έδρα του δήμου), Αγία Παρασκευή, Άγιος Ιωάννης, Άνω Μέρος, Άρδακτος, Βαθειακό, Δρυγιές, Κλήμα, Κουρούτες, Λοχριά, Νίθαυρι, Πλάτανος, Ρίζικας, Σάτα, Χωρδάκι και τα μετόχια Καμάρα, Φανρωμένη και Καλόϊδενα.
2. Δήμος Μέρωνος: Μέρωνας (έδρα του δήμου), Παντάνασσα, Αποστόλοι, Βολιώνες, Γεννή, Γέννα, Γερακάρι, Ελένες, Θρόνος, Καλογέρου, Καρίνες, Κλησίδι, Μεσονήσια, Πατσός και τα μετόχια Βιένη, Αγ. Ειρήνη και Κεφάλα.
3. Δήμος Μοναστηρακίου: Μοναστηράκι (έδρα του δήμου), Νευς Αμάρι, Αποσέτι, Βυζάρι, Βρύσες, Γουργούθοι, Καρδάκι, Λαμπιώτες, Μονή Ασωμάτων, Μπισταγή, Οψιγιάς, Πλατάνια, Σμιλές, Φουρφουράς.

 

ΕΠΑΡΧΙΑ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ

1. Δήμος Αυδανιτών: Αυδανίτες (έδρα του δήμου), Αβδελά, Άγιος Ιωάννης, Άγιος Μάμας, Αλιάκες, Γαρίπα, Δαμαβόλου, Δαφνέδες, Επισκοπή, Καστρί, Κεραμωτά, Κεφάλι, Μούντρος, Μούσες.
2. Δήμος Ανωγείων: Ανώγεια (έδρα του δήμου), Αξός, Αστυράκι, Ζου Λάκκος (Ζωνιανά), Καμαράκι, Καμαριώτης, Λειβάδα, Μετόχια, Σίσαρχα, μετόχι Χοχλίδη.
3. Δήμος Γαράζου: Γαράζο (έδρα του δήμου), Ανεμόμυλος, Απλαδιανά, Βενί, Κάλυβος, Κλεψίμια (Δοξαρό), Κράνα, Λειβάδια, Μονή Δισκουρίου, Μουρτζανά, Νησί, Ομάλα, Φαράτσι, Χελιανά.
4. Δήμος Δαμάστας: Δαμάστα (έδρα του δήμου), Αγρίδια, Αΐμονας, Αλόϊδες, Ασυρώτοι (Κρυονέρι), Θεοδώρα, Κωστεφάνου, Μακρυγιάννη, Μάραθος, Μονή Αγίου Παντελεήμονος, Μονή Βωσάκου, Μονή Χαλέπας, Σίσες, Τσαχιανά, Φόδελε, Χώνος.
5. Δήμος Μαργαριτών: Μαργαρίτες (έδρα του δήμου), Αλφά, Αναχούρδομέτοχα, Βεργιανά, Ελεύθερνα, Επίσκοπή, Έρφοι, Καϊναρτζέ (Άγιος Νικόλαος), Καλανταρέ, Καλλέργω, Λαγκά, Κυνηγιανά, Ορθές, Πλευριανά, Πρινές, Πρίνος, Ρούπες, Σκορδίλω, Σκουλούφια, Τζανακιανά, Άνω και Κάτω Τριπόδο.
6. Δήμος Μελιδονίου: Μελιδόνι (έδρα του δήμου), Αγγελιανά, Αγυιά, Βλυχάδα, Εξάντη, Καλαμάς, Κάμπου Μετόχια, Χανιωθιανά Μετόχια, Κρασούνα, Λαμεριανά, Μελισσουργάκι, Μονή Μπαλή, Δαλαμπέλο, Ξουζανά, Πασαλίτες, Πέραμα, Μπραχίμου (Δάφνη), Ρουμελή, Σιριπιδιανά, Σκεπαστή, Χουμέρι, μετόχια Χανοθιανά και Κλαροτζάνου.

Οι πρώτες δημοτικές εκλογές (1879)[7]

Ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Φωτιάδης πασάς με εγκύκλιό του της 18-9-1879 προς τους Διοικητές και Επάρχους της Κρήτης και με προκήρυξή του[8] της 28-9-1879 ορίζει ως χρόνο διενέργειας των πρώτων δημοτικών εκλογών στην Κρήτη το τριήμερο Παρασκευή 26 έως Κυριακή 28 Οκτωβρίου 1879 και δίνει οδηγίες για την ομαλή και απρόσκοπτη διεξαγωγή τους. Επίσης στο φ. 551/13-10-1879 της εφημερίδας Κρήτη δημοσιεύεται βαρυσήμαντο άρθρο για τη σημασία του καινοφανούς αυτού θεσμού για την Κρήτη και γίνονται παραινέσεις για τη σωστή χρήση του δικαιώματος αυτού εκ μέρους των Κρητικών. Σύμφωνα με την ίδια εφημερίδα[9], η οποία είναι ίσως η μοναδική πηγή πληροφοριών για τις εκλογές του 1879, οι εκλογές έγιναν με πλήρη τάξη και ησυχία. Μάλιστα σημειώνει ότι το γεγονός αυτό ἐν χώρᾳ ᾗ πρῶτον ἤδη ἐκλήθη ὁ λαός προς ἐξάσκησιν τοιούτου δικαιώματος, εἶναι κατά πάντα αἴσιον καί προμηνύει τήν παγίωσιν καίκαρποφορίαν τῶν νέων δημοτικῶν τῆς νήσου θεσμῶν.

Δυστυχώς δεν έχουμε τα πλήρη αποτελέσματα των εκλογών αυτών. Η εφημερίδα Κρήτη δημοσιεύει μέρος αυτών στα φύλλα της 3^ης και της 11^ης Νοεμβρίου 1879.

Από το Τμήμα Ρεθύμνης έχουμε μόνο τα αποτελέσματα των δήμων της ομώνυμης επαρχίας πλην του δήμου Αργυρουπόλεως, τα οποία έχουν ως εξής:

• Στον Δήμο Ρεθύμνης εξελέγη δήμαρχος ο Μεχμέτ Μουλαλιδάκης και Α΄ δημαρχιακός πάρεδρος ο Νικόλαος Κακλαούνης. Β΄δημαρχιακοί πάρεδροι οι Βασίλειος Δρανδάκης και  Μουσταφά Σακαλόγλους. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Δημήτριος Καλομενόπουλος, Στυλιανός Μαγιολιτάκης, Μεχμέτ Μουλαμουσταφαδάκης, Επαμεινώνδας Καλομενόπουλος, Χουσεΐν Τσιτσεκάκης, Μουσταφά Κιλιτσάκης, Ιωάννης Παπαλεξάκης, Εμίν Καντιδάκης, Δημήτριος Μανουσάκης και Μεχμέτ Βεϊσαγαδάκης.
• Στον Δήμο Χρωμοναστηρίου δήμαρχος ο Αντώνιος Βεβελάκης[10] και Α΄ δημαρχιακός πάρεδρος ο Μουλά Αχμέτ Λαχουριδάκης. Β΄δημαρχιακοί πάρεδροι οι Ιωάννης Βαλέργας και Μουσταφά Χ» Ιμπραϊμάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ματθαίος  Γεωργιουδάκης, Τζανής Κοτσιφός, Αναγνώστης Κοκολάκης, Μουλά Κιαμήλ Βεϊσάκης, Μεχμέτ Τζορμπατζής, Αχμέτ Χ» Χασανάκης, Ιωάννης Στεφανάκης και Ισμαήλ Κατάκης.
• Στον Δήμο Πηγής δήμαρχος ο Παναγιώτης Μανωλιτσάκης και Α΄ δημαρχιακός πάρεδρος ο Αλή Κιατιπάκης. Β΄δημαρχιακοί πάρεδροι οι Νικόλαος Ρουμελιανάκης, και Μουλά Μεχμέτ Σκουμπεντεδάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Νικόλαος Τζεδάκης, Νικόλαος Μυγιάκης, Εμμανουήλ Βωλανάκης, Μάρκος Βωλανάκης, Παναγιώτης Κατσικάς, Νικόλαος Κιρμιζάκης, Κατήμ Καρατζεδάκης, και Αλή Μουλαλιδάκης.
• Στον Δήμο Αμνάτου δήμαρχος ο Γεώργιος Χορτάτσος και Α΄ δημαρχιακός πάρεδρος ο Αλής Παστελάκης. Β΄ δημαρχιακοί πάρεδροι οι Ιωάννης Σπυρνάκης και Χασάν Μεχμεταλιδάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Μάρκος Βαρδάκης, Ηρακλής Τσικουδάκης, Μάρκος Κανάκης, Αναγνώστης Σφακιανάκης, Νικόλαος Δαμέργας, Αντώνιος Φραγκιαδάκης, Χασάν Καργιαγασιδάκης,  και Κασήμ Καργιαγασιδάκης.
• Στον Δήμο Ατσιποπούλου δήμαρχος  ο Γεώργιος Θ. Μυστράκης και Α΄ δημαρχιακός πάρεδρος ο Σουλεϊμάν Γιουνουσάκης. Β΄ δημαρχιακοί πάρεδροι οι Ανδρέας Καλούδης και Ισμαήλ Γαμετάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ιωάννης Γ. Τσίχλης, Ιωάννης Πετρακάκης, Στυλιανός Σαλιβαράκης, Αναγνώστης Παπαλεξάκης, Χασαν Μουλαμουσταφαδάκης, Μουλά Μουκτάρ Χ» Δερβισάκης, Αλής Χαροκοπάκης και Μεχμέτ Τσελιμάκης.
• Στον Δήμο Ρουστίκων δήμαρχος  ο Χατζή Σπυρίδων Παπαδάκης και Α΄ δημαρχιακός πάρεδρος ο Μουλά Γιουσούφ Βεκιράκης. Β΄ δημαρχιακοί πάρεδροι οι Γεώργιος Παπαδάκης και Μουλά Τζελήμ Σερμεντάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Νικόλαος Χ. Παπαδάκης, Ιωάννης Ζερβός, Ιωσήφ Δασκαλάκης, Αναγνώστης Παπαδάκης, Αναγνώστης Ηλιομαρκάκης, Μουλά Μεχμέτ Ουσταμπιλαλάκης, Νικόλαος Σταματογιαννάκης, και μουλά Ρεσήμ Μπαρπουσάκης.

Εκτός από τους παραπάνω κατά τη δημαρχιακή περίοδο αυτή βρίσκομε δήμαρχο Αργυρουπόλεως τον Γεώργιο Πρωτοπαδάκη, δήμαρχο Λάμπης τον Εμμανουήλ Δασκαλάκη, δήμαρχο Φοίνικος τον Μιχαήλ Τσουδερό, δήμαρχο Αποδούλου τον Μιχαήλ Σ. Ψαρουδάκη, δήμαρχο Μέρωνος τον Δημήτριο Χατζιδάκη, δήμαρχο Μοναστηρακίου τον Παντελή Διαμαντίδη, δήμαρχο Ανωγείων τον Ιωάννη Π. Σκουλά, Δήμαρχο Αυδανιτών τον Α. Τζανιδάκη, δήμαρχο Γαράζου τον Νικόλαο Π. Σκουλά, δήμαρχο Μαργαριτών τον γιατρό Γεώργιο Καυγαλάκη και  δήμαρχο Μελιδονίου τον Γεώργιο Λαγουδάκη.

Οι δημοτικές εκλογές του 1881

Στο προηγούμενο σημείωμά μας αναφερθήκαμε στις πρώτες δημοτικές εκλογές, που έγιναν τον Οκτώβρη του 1879 και εξελέγη δήμαρχος Ρεθύμνης ο Μεχμέτ Μουλαλιδάκης. Όμως τον Απρίλη του 1881, λίγο πριν τη διενέργεια των επόμενων δημοτικών εκλογών, σε αναφορά προς τη Γενική Συνέλευση των Κρητών, υπογράφει ως δήμαρχος Ρεθύμνης ο Μουσταφά Εσάτ (βλ. εικ. 1). Ίσως για κάποιο λόγο που δεν γνωρίζουμε, αντικατέστησε κάποια στιγμή τον Μουλαλιδάκη.

Στις 10 Μαρτίου 1881 ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Φωτιάδης πασάς προκηρύσσει τις δεύτερες δημοτικές εκλογές στην Κρήτη για την 1^η ως την 3^η Μαΐου 1881[11]. Ταυτόχρονα με το διάταγμα προκήρυξης των εκλογών δημοσιεύεται και η εγκύκλιος του Γενικού Διοικητή προς τους διοικητές και επάρχους με οδηγίες σχετικές με τη διενέργεια των εκλογών. Βασική διαφορά με εκείνες του 1879 είναι ότι τώρα την ευθύνη της διεξαγωγής των εκλογών δεν την έχουν τα διοικητικά όργανα του κράτους, αλλά οι δημοτικές αρχές, δηλαδή οι δήμαρχοι και τα δημοτικά συμβούλια.

Στις 25 Απριλίου 1881 δημοσιεύεται νέο διάταγμα του Γενικού Διοικητή με το οποίο αναβάλλεται μέχρι νεωτέρας η διεξαγωγή των εκλογών[12]. Ως λόγοι της αναβολής προβάλλονται οι δυσχέρειες στην εφαρμογή των διατάξεων του δημοτικού νόμου και η ανάγκη τροποποίησης ορισμένων από αυτές. Οι επικαλούμενοι λόγοι πρέπει να ήταν βάσιμοι, δεδομένου ότι και κατά τις εκλογές του 1879 παρατηρήθηκαν δυσλειτουργίες κατά την εφαρμογή του νόμου και είχε ανακύψει η ανάγκη τροποποίησης και συμπλήρωσης ορισμένων διατάξεων αυτού.

Πράγματι η Γενική Συνέλευση των Κρητών επέφερε αλλαγές στον δημοτικό νόμο, οι οποίες επικυρώθηκαν με διάταγμα του Γενικού Διοικητή[13].  Πέρα από τις αλλαγές που αναφέρονταν κυρίως στη διαδικασία της ψηφοφορίας και άλλα επί μέρους θέματα, αξίζει να αναφερθεί ότι προβλεπόταν πως για να εκλεγεί κάποιος δήμαρχος θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον 30 ετών, να έχει ακίνητη περιουσία αξίας άνω των 25.000 γροσίων και να γνωρίζει ανάγνωση και γραφή. Επίσης προβλεπόταν ότι θητεία των δημοτικών αρχών ήταν τριετής με εξαίρεση την πρώτη η οποία θα έληγε την 1^η Σεπτεμβρίου 1882, οπότε θα έπρεπε να διενεργηθούν νέες εκλογές.

Στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας Κρήτη, που δημοσιεύθηκε το διάταγμα περί επικύρωσης των τροποποιήσεων του δημοτικού νόμου, δημοσιεύθηκε και το διάταγμα για την προκήρυξη των εκλογών, οι οποίες προσδιορίστηκαν για τις 3 έως 5 Ιουλίου 1881[14] (βλ. εικ. 2).

Δυστυχώς δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για τους υποψηφίους ούτε αναλυτικά αποτελέσματα αυτών των εκλογών. Η εφημερίδα Νέος Ραδάμανθυς[15] του Στυλιανού Ε. Καλαϊτζάκη στο φύλο της 11^ης Ιουλίου αναφέρεται εν συντομία στις εκλογές παρατηρώντας πως διεξήχθησαν μετά μεγάλης ησυχίας και ο λαός αυθόρμητος προσήρχετο εις τον τόπον της ψηφοφορίας αναδεικνύων διά της ψήφου του τον αρεστόν αυτώ. Εξαίρεση στο παραπάνω κλίμα αποτέλεσαν οι εκλογές στο Δήμο Αμνάτου, όπου την ώρα της διαλογής των ψηφοδελτίων κάποιοι επιτέθηκαν στην Εφορευτική Επιτροπή, κακοποίησαν τα μέλη της και έκαψαν τα πρακτικά και τα ψηφοδέλτια (βλ. εικ. 3).

• Στο Δήμο Ρεθύμνης εξελέγη δήμαρχος ο Χουσεΐν Τσιτσεκάκης[16], ενώ δημαρχιακός πάρεδρος ο Ν. Μαρκόπουλος.
• Στον Δήμο Ατσιποπούλου εξελέγη δήμαρχος ο Αναγνώστης Τσίχλης.
• Στον Δήμο Ρουστίκων ο Γ. Παπαδάκης.
• Στον Δήμο Αργυρουπόλεως ο Δημήτριος Παπαμιχελάκης.
• Στον Δήμο Χρωμοναστηρίου ο Αναγνώστης Ζακυνθινός από τους Αρμένους Ρεθύμνης.
• Στον Δήμο Πηγής ο Παναγιώτης Μανωλιτζάκης.
• Στον Δήμο Γαράζου ο Αναγνώστης Σωπασής.
• Στον Δήμο Μελιδονίου ο Γεώργιος Λαγουδάκης.
• Στον Δήμο Μαργαριτών ο γιατρός Γεώργιος Καυγαλάκης.
• Στον Δήμο Αυδανιτών ο Γεώργιος Προχεράρης.

Για τα αποτελέσματα των άλλων δήμων, δυστυχώς δεν έχουμε πληροφορίες, εκτός από τον δήμο Μοναστηρακίου της επαρχίας Αμαρίου, όπου δήμαρχος εξελέγη ο Παντελής Διαμαντίδης, πάρεδρος ο Νικόλαος Ιακ. Καφφάτος και πρώτος δημοτικός σύμβουλος ο Ηλίας Δαμβουνέλης. Μάλιστα ο Παντελής Διαμαντίδης έλαβε 271 ψήφους έναντι μόλις 2 του αντιπάλου του Απόστολου Παττακού.

Οι εκλογές του 1882

Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω οι δημαρχιακές αρχές που προέκυψαν από τις εκλογές του Ιουλίου 1881 είχαν θητεία μόλις ενός χρόνου, η οποία έληγε την 1^ηΣεπτεμβρίου 1882. Έτσι ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Φωτιάδης πασάς δημοσιεύει[17] τον Ιούνιο του 1882 την προκήρυξη νέων εκλογών για τις 27 έως 29 Αυγούστου 1882. Οι εκλογές πράγματι διενεργήθηκαν το τριήμερο αυτό και η εφημερίδα Νέος Ραδάμανθυς παροτρύνει του Ρεθεμνιώτες να εξασκήσουν το τιμαλφέστερον και ιερώτερον των εαυτού δικαιωμάτων, δικαίωμα όπερ απέκτησεν αντί τοσούτων αιμάτων και θυσιών[18].

Το κλίμα των εκλογών αυτή τη φορά δεν ήταν τόσο ειδυλλιακό, όσο εκείνο της προηγούμενης χρονιάς.  Παρατηρήθηκαν πολλά φαινόμενα νόθευσης του αποτελέσματος των εκλογών, όπως εξαγορά ψήφων, δωροδοκίες, διπλοψηφίες κ.ά. Ο Νέος Ραδάμανθυς μας δίνει μια παραστατική εικόνα της του κλίματος που επεκράτησε κατά την ψηφοφορία[19].

Παρά τις διαμαρτυρίες, τις αναφορές και τις προσφυγές[20] ο Διοικητής Ρεθύμνης και στη συνέχεια ο Γενικός Διοικητής Κρήτης επικύρωσαν το αποτέλεσμα των εκλογών, σύμφωνα με το οποίο εκλέχτηκαν οι εξής[21]:

ΕΠΑΡΧΙΑ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

• Στον Δήμο Ρεθύμνης εξελέγη δήμαρχος ο Σαλής Δροσουλάκης και πάρεδρος ο Νικόλαος Μαρκόπουλος. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Νικόλαος Βερνάρδος, Νικόλαος Κακλαούνης, Αριστείδης Λειαναντωνάκης, Δημήτριος Π. Μανουσάκης, Ι.Δ. Πατσουράκης, Μάρκος Πετυχάκης[22].
• Στον Δήμο Αμνάτου ο Γεώργιος Χορτάτσος και πάρεδρος ο Αλής Παστελάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Βασίλειος Καραγεωργάκης, Γ. Κουγήτης, Αναγνώστης Λίτινας, Ματθαίος Πετσετάκης, Αναγνώστης Σφακιανάκης.
• Στον Δήμο Αργυρουπόλεως ο γιατρός Οδυσσέας Σταυριανίδης και από 1-1-1884, μετά την παραίτηση του Σταυριανίδη[23], δήμαρχος ανέλαβε ο Γεώργιος Πρωτοπαπαδάκης. Πάρεδρος ο Αχμέτ Ρετζεπάκης και αργότερα ο Γεώργιος Στραπατζάκης[24]. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Χ» Εμμανουήλ Ζερβουδάκης (πρόεδρος), Νικόλαος Βενετάκης, Χ» Νικόλαος Βουρεξάκης, Ιωάννης Δεσποινοπετράκης, Γεώργιος Ζωγραφάκης, Αναγνώστης Περιστεράκης, Αναγνώστης Ρηνοσηφάκης, Στυλιανός Σηφογιαννάκης.
• Στον Δήμο Ατσιποπούλου επανεξελέγη  ο Αναγνώστης Τσίχλης[25] και πάρεδρος ο Γεώργιος Στραπατσάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Μάρκος Π. Καλούδης, Στυλιανός Μαριδάκης, Σουμάν Μιτάκης, Βασίλειος Πολλάκης, Γεώργιος Αντ. Σοφουλάκης, Αλή Τζεβριδάκης.
• Στον Δήμο Ρουστίκων ο Χατζή Μιχαήλ Σχοινάς (ή Σχοινάκης) και πάρεδρος ο Μουλά Μουσταφάς Χατζή Ιμπραΐμ. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ισμαήλ Απτιδάκης, Ρουστέμ Βαρβουσάκης, Στυλιανός Μ. Ηλιάκης (Ηλιομανωλάκης), Γεώργιος Καργιαννάκης, Γεώργιος Π. Παπαδάκης, Σ.Σ. Παπαδάκης, Χαρ. Ν. Παπαδάκης, Αντώνιος Φραδελάκης.
• Στον Δήμο Πηγής επανεξελέγη ο Παναγιώτης Μανωλιτσάκης και πάρεδρος ο Μεχμέτ Ακεστάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Γρηγόριος Βογιατζάκης, Κωνσταντίνος Δραμιανός, Κωνσταντίνος Κατσικάς, Κωστής Μερτζαδάκης, Σπυρίδος Μερτζαδάκης.
• Στον Δήμο Χρωμοναστηρίου επανεξελέγη ο Αναγνώστης Ζακυνθινός και πάρεδρος ο Βασίλειος Καραγεώργης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ν. Γάσπαρης, Ματθαίος  Β. Γεωργιουδάκης, Ν. Γιακουμιδάκης, Γεώργιος Καλλέργης, Αναγνώστης Δ. Τζονευράκης.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

• Στον Δήμο Αγίου Πνεύματος (έδρα Άρδακτος) εξελέγη δήμαρχος ο Ιωάννης Καλογεράκης και δημοτικοί σύμβουλοι οι: Α. Καλογεράκης, Αναγνώστης Αναλαμπής, Μ. Παπαγιαννάκης, Χ. Γρηγοριάδης, Ι.Α. Πατιράκης, Ι. Καλαϊτζιδάκης, Αν. Σανός.
• Στον Δήμο Λάμπης (έδρα Σπήλι) εξελέγη δήμαρχος ο Εμμανουήλ Δασκαλάκης και δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ιωσήφ Μαμαλάκης (πρόεδρος), Γύπαρης Γυπαράκης, Εμμανουήλ Ματθαιουδάκης, Ιωάννης Ματθαιουδάκης, Σάββας Σταματάκης.
• Στον Δήμο Μελάμπων εξελέγη δήμαρχος ο Εμμανουήλ Φωτάκης και δημοτικοί σύμβουλοι οι: Εμμανουήλ Αποστολάκης, Γεώργιος Βαβουράκης, Απόστολος Βουλγαράκης, Ιωάννης Καραμανωλάκης, Νικόλαος Γ. Μπαγιαρτάκης, Νικόλαος Μπεργαδής, Πέτρος Πετρακάκης, Γεώργιος Σπανουδάκης, Γεώργιος Χριστοφοράκης.
• Στον Δήμο Φοίνικος (έδρα Σελλιά) εξελέγη δήμαρχος ο  Αναγνώστης Β. Κουφάκης και δημοτικοί σύμβουλοι οι: Γεώργιος Ανδρουλιδάκης, Αναγνώστης Βαλασάκης, Στυλιανός Γιανναδάκης, Αναγνώστης Κατσαραγάκης, Αναγνώστης Κοτσιφάκης, Αναγνώστης Κουριδάκης, Ανδρέας Κ. Μαραγκουδάκης, Μιχαήλ Γ. Παπαδάκης, Αναγνώστης Ταρατσανός, Αναγνώστης Φανουράκης.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΜΑΡΙΟΥ

• Στον Δήμο Αποδούλου εξελέγη δήμαρχος ο Ιωάννης Τσουπάκης και πάρεδρος ο Μουλά Μουσταφάς Χετζάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Τίτος Καπαράκης, Αναγνώστης Παπαδάκης, Θεόδωρος Φουρφουλάκης, Μάρκος Μ. Ψαρουδάκης.
• Στον Δήμο Μέρωνος ο Δημήτριος Χατζιδάκης και πάρεδρος ο Μουλά Χασάν Καλοτάς. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Χ» Ιωάννης Καλοειδάς,  Γ. Μανουσάκης, Ν. Λιουδάκης, Γ. Σταυρουλάκης.
• Στον Δήμο Μοναστηρακίου επανεξελέγη ο Παντελής Διαμαντίδης και πάρεδρος ο Νικόλαος Ι. Καφφάτος. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ηλίας Δαμβουνέλης, Πολυζώης Λαΐνης, Σταυρούλης Λίτινας, Ιωάννης Νεονάκης, Στυλιανός Τζουλάκης.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ

• Στον Δήμο Αυδανιτών εξελέγη δήμαρχος ο Ματθαίος Ματθαιακάκης και πάρεδρος ο Μουσταφάς Χατζή Χασανάκης.
• Στον Δήμο Ανωγείων ο εξελέγη δήμαρχος ο Κωνσταντίνος Σταυρακάκης[26] και πάρεδρος ο Ανδρέας Σκουλάς. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Γεώργιος Απλαδάς, Σπυρίδων Βρέντζος, Δημήτριος Κούντης, Κωνσταντίνος Κουτεντές, Αστρινός Μανιαδής, Δημήτριος Μανιάς, Γεώργιος Μανουράς, Μιχαήλ Παρασύρης, Φράγκος Πατραμάνης, Χαρ. Σαλούστρος, Κωνσταντίνος Σουλτάτος, Ιωάννης Σφακιανός, Ιωάννης Χαιρέτης.
• Στον Δήμο Γαράζου δήμαρχος ο Δημήτριος-Αναγνώστης Σωπασής και πάρεδρος ο Εμμανουήλ Πλουμής. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ιωάννης Βαρδιάμπασης, Κυριάκος Δασκαλάκης, Κωνσταντίνος Δαφνομήλης, Αντώνιος Νικηφοράκης, Γεώργιος Παπαδάκης, Αναγνώστης Παραγαδάκης, Μανώλης Πλαΐτης, Γεώργιος Φραγκιαδάκης.
• Στον Δήμο Δαμάστας δήμαρχος ο Αναγνώστης Νικολουδάκης και πάρεδρος ο Θεοφάνης Περάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ματθαίος Δεμέστος, Ζαχαρίας Καλικέρης, Γεώργιος Σαμολάκης, Χαράλαμπος Τριγώνης, Εμμανουήλ Φακουκάκης, Γεώργιος Φλουρής.
• Στον Δήμο Μαργαριτών δήμαρχος ο Εμμανουήλ Γ. Χαλκιαδάκης και πάρεδρος ο Αχμέτ Μανετάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Εμμανουήλ Κ. Σταγάκης (πρόεδρος), Δημήτριος Γαβαλάς, Γεώργιος Καλλιγιανάκης, Γ. Παπαδάκης, Γ. Πατουβάκης, Γ. Σουκουλάκης, Σταύρος Σταυρακάκης.
• Στον Δήμο Μελιδονίου δήμαρχος ο Γεώργιος Λαγουδάκης και πάρεδρος ο Αλής Ορφανουδάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Σήφης Βασιλακάκης, Κωνσταντίνος Γωνιανός, Α.Μ. Δασκαλάκης, Νικόλαος Κουράτορας, Αλέξης Μανωλάκης, Μανόλης Παπακωσταντής, Α. Τζηρίτας.

Φαίνεται πως ο Σαλή Δροσουλάκης δεν ήταν ότι καλύτερο για το Ρέθυμνο. Το όργιο της νοθείας που περιγράφεται  τόσο γλαφυρά στον Νέο Ραδάμανθυ, αποδίδεται εμμέσως σ’ αυτόν όχι μόνο από τους χριστιανούς δημότες της πόλης, αλλά και από τον αντίπαλό του στις εκλογές και πρώην δήμαρχο Χουσεΐν Τσιτσεκάκη. Αλλά και η παρουσία του ως δημάρχου δεν πρέπει να ήταν και πολύ επιτυχημένη, αν κρίνουμε από το δριμύ κύριο άρθρο που δημοσιεύει εναντίον του ο Στυλιανός Καλαϊτζάκης τρεις μόλις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του. Τον κατηγορεί όχι μόνο για ανικανότητα και αδιαφορία, αλλά και για ιδιοτέλεια και εξυπηρέτηση των προσωπικών του συμφερόντων