Με τη γραφή της Θάλειας Καλλιγιάννη θα ξεκινήσουμε το οδοιπορικό μνήμης, που με γλαφυρότητα περιγράφει τα γεγονότα:
«Ξημέρωνε η πρώτη τ’ Απρίλη του 1944. Κάπου σ’ ένα βουνό του Ρεθύμνου, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ αποχαιρετούσαν εφτά συναγωνιστές τους. Ήταν ένα τμήμα που έφευγε με κάποια εντολή που έπρεπε να φέρει οπωσδήποτε σε τέλος (Σ.Σ.: Σύμφωνα με τον Μιχάλη Γ. Χριστοφοράκη, ο καθηγητής Γιάννης Μαθιουδάκης μαζί με τον Μιχάλη Κλεάνη ή Μαυρίδη (τον κουμπάρο) θα εκπροσωπούσαν το ΕΑΜ-ΚΚΕ σε συνάντηση με εκπροσώπους άλλης αντιστασιακής οργάνωσης, τον Κελαϊδή και τον Άγγλο σύνδεσμο Τομ, για να υπογράψουν τη συμφωνία αποφυγής παρεξηγήσεως ή και επεισοδίων).
Επικεφαλής του τμήματος ήταν ο Γιάννης Μαθιουδάκης, από το χωριό Κοξαρέ του νομού Ρεθύμνης και που κατεδάφισαν οι Γερμανοί μαζί με το περίφημο εκκλησάκι του αργότερα.
Ο Γιάννης Μαθιουδάκης κατάγονταν από φτωχή οικογένεια, είχε όμως κλίση στα γράμματα και παρ’ όλες τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες κατόρθωσε να σπουδάσει καθηγητής της φιλολογίας. Στην κατοχή ήταν καθηγητής στο γυμνάσιο Ρεθύμνου. Όμως σαν είδε την πατρίδα του να υποδουλώνεται, ρίχνεται άφοβος στον αγώνα.
Ιδρύει το ΕΑΜ ΕΛΑΣ Ρεθύμνου και αγωνίζεται ακούραστα για τη λευτεριά της πατρίδας του. Οι προδότες δεν λείπουν. Οι Γερμανοί τον κυνηγούν χωρίς να κατορθώνουν να τον πιάσουν. Τότε ο Μαθιουδάκης βγαίνει στο βουνό και αφιερώνεται ολοκληρωτικά στην υπόθεση του λαού.
Στο βουνό καθοδηγεί τον ΕΛΑΣ. Τώρα, όντας επικεφαλής της ομάδας διαλεχτών παιδιών του Ρεθύμνου, πρέπει να περάσουν έξω από το χωριό Μέση.
Η μέρα είναι βροχερή, οι αντάρτες καθίζουν κάπου να ξεκουραστούν. Απογευματάκι είναι, έχουν καιρό ακόμα. Βλέπουν Γερμανούς ν’ ανεβαίνουν από διάφορα σημεία και να ερευνούν. Όπως εξακριβώθηκε αργότερα, ένας γερμανός είχε λιποτακτήσει και βγήκε ένας λόχος για να τον καταδιώξει».
Η μοιραία απολογία του Γερμανού μαυραγορίτη
Το γεγονός περιγράφει λεπτομερέστερα ο Γιώργης Π. Μαθιουδάκης σε δικό του δημοσίευμα με τίτλο «Κιουμπρά»:
«Το πρωί της 31 Μάρτη, δυο Γερμανοί του φυλακίου της Πηγής, μαυραγορίτες-πουλούσαν ελαστικά και τους ανακάλυψαν-αποφάσισαν να λιποτακτήσουν. Έτσι θα γλίτωναν την τιμωρία. Και ο νεαρός Χατζηνικολάου, από την Πηγή, προθυμοποιήθηκε να τους οδηγήσει κάπου στο Αρκάδι και να τους παραδώσει στους αντάρτες. Στο δρόμο όμως ο ένας μετάνιωσε και γύρισε πίσω και φυσικά είπε στους γερμανούς όλα τα σχετικά με την υπόθεση. Οι γερμανοί της Πηγής, εννέα στρατιώτες, ξεκίνησαν για να βρουν το στρατιώτη που το ‘σκασε. Έψαχναν φυσικά παντού. Και βρέθηκαν, μετά από μεγάλη περιπλάνηση τυχαία, έξω από την Κιουμπρά. Πρέπει ν’ άκουσαν μιλιές γι’ αυτό και σταμάτησαν. Τοποθέτησαν ένα πολυβόλο με την κάνη του στραμμένη στη σπηλιά και ακροβολίσθηκαν…
Μέσα στη σπηλιά ήταν εκείνη την ώρα οι επτά αντάρτες: Γιάννης Μαθιουδάκης, Γιάννης Αεράκης, Νίκος Τερζιδάκης, Αναστάσης Βαβαδάκης, Αντώνης Περακάκης, Μιχάλης Μαυρίδης ή (κουμπάρος) και ο Γιώργης Χατζηνικολάου, που γυρίζοντας από το Αρκάδι, συνάντησε στο δρόμο την ομάδα των ανταρτών και πήγε μαζί τους.
Πρέπει να τους είπε που πήγε και τι έγινε, γι’ αυτό και θεώρησαν λογικό να μπουν στη σπηλιά, για ν’ αποφύγουν μια κάποια αναπάντεχη συνάντηση με τους Γερμανούς που θα ‘ψαχναν για το λιποτάχτη…
Ένας Γερμανός με κρεμασμένο στον ώμο το ντουφέκι του, πλησίασε τη σπηλιά. Δεν γνωρίζουμε, αν είδε τους αντάρτες-η σπηλιά ήταν σκοτεινή-τον είδαν όμως εκείνοι. Και πυροβόλησαν πρώτοι. Ίσως γιατί νόμιζαν πως ο Γερμανός τους είδε ή ίσως γιατί υπολόγισαν πως οι Γερμανοί ήταν λίγοι και δεν θα τολμήσουν να δώσουν μάχη. Και όταν νύχτωσε αποφάσισαν να βγουν. Στην ηρωική τους έξοδο σκοτώθηκαν οι τρεις, (Μαθιουδάκης, Αεράκης, Τερζιδάκης) γλίτωσαν οι άλλοι τρεις και πιάστηκε αιχμάλωτος ο νεαρός Χατζηνικολάου.
Τους δυο σκοτωμένους αντάρτες, τον Μαθιουδάκη και Αεράκη, έθαψαν την Κυριακή στο ίδιο μέρος που σκοτώθηκαν οι κάτοικοι της Μέσης. Τον Τερζιδάκη έθαψαν το Σάββατο, στο χωριό του, τη Λούτρα…»
Ηρωική έξοδος
Είναι ενδιαφέρουσες οι λεπτομέρειες που αναφέρει στο δικό της δημοσίευμα η Θάλεια Καλλιγιάννη:
«Οι Γερμανοί είχαν κυκλώσει τους αντάρτες που πολεμούσαν παλικαρίσια. Άρχιζε να σκοτεινιάζει κι είχαν σκοτωθεί δυο από τους αντάρτες. Ο Μαθιουδάκης δίνει το σύνθημα της εξορμήσεως μέσα από το σιδερένιο κλοιό. Κάλλιο ο θάνατος παρά ζωντανοί στα χέρια των Ούννων.
Μόλις έδωσε το σύνθημα όρμησε σαν λιοντάρι πρώτος. Απ’ την ομάδα γλίτωσαν μόνο τρεις. Ο ένας «Κουμπάρος» ήταν το ψευδώνυμό του, τραυματίστηκε βαριά. Τώρα είναι ανάπηρος στο χέρι. Μπροστά του είχε πέσει μια χειροβομβίδα. Αυτός την πήρε να την πετάξει πίσω στους ναζήδες. Όμως δεν πρόλαβε κι έσκασε στο χέρι του. Μα και τραυματίας τους ξέφυγε.
Άλλο θύμα ήταν ο ΕΛΑΣιτης Γιώργης Χατζηνικολής. Δεκαοκτώ χρόνων, γεμάτος από πατριωτικό παλμό. Τον έπιασαν αιχμάλωτο παρ’ όλο που και την τελευταία στιγμή τους έριξε όσες σφαίρες είχε και σκότωσε δυο Γερμανούς. Σαν τον έπιασαν τον πίεσαν να μαρτυρήσει το λημέρι των ανταρτών. Και ο Χατζηνικολής σκέφτεται αμέσως πως να τους παραπλανήσει, για να του δοθεί ευκαιρία να τους φύγει. Έτσι, με δεμένα τα χέρια πισώπλατα, αρχίζει να τους γυρνά όλη τη νύχτα από γκρεμούς και φαράγγια ως που έφθασαν έξω από το ιστορικό Αρκάδι. Και σε κάποια στιγμή βρίσκει την ευκαιρία και κάνει φτερά και τους φεύγει.
Ο νέος αντάρτης τρέχει και οι Ούννοι ρίχνουν πίσω του όση φωτιά κρατούσαν. Χιλιάδες σφαίρες ξόδεψαν χωρίς να τον πετύχουν. Μα να, μια τραγική σύμπτωση του φέρνει το θάνατο. Καθώς έτρεχε, έπεσε πάνω σε συρματόπλεγμα ενός αμπελιού της Μονής του Αρκαδίου. Κρεμάστηκε πάνω του και καθώς είχε πισώπλατα δεμένα τα χέρια, δεν μπόρεσε να κινηθεί. Έτσι τον βρήκαν οι Γερμανοί και κρεμασμένον του έριχναν ως που τον έκαναν κομμάτια.
Έτσι έπεσαν τα πέντε παλικάρια του νομού Ρεθύμνης που πήγαιναν μια μέρα με ανοιξιάτικη βροχή σε κάποια πατριωτική αποστολή, με επικεφαλής τον άξιο οδηγητή και ήρωα του ΕΛΑΣ Γιάννη Μαθιουδάκη…
Το τραγικό τέλος και του Κλεάνη
Για τον Κλεάνη ο Μιχάλης Χριστοφοράκης αναφέρει και τα εξής:
«Κάποια στιγμή οι Γερμανοί κατάφεραν να πλησιάσουν στο στόμα της σπηλιάς ενώ ήταν μέσα μόνο ο Κλεάνης και πέταξαν μια χειροβομβίδα. Ο Κλέανης άρπαξε τη χειροβομβίδα και τη γύρισε πίσω. Η χειροβομβίδα έσκασε μόλις έφυγε από τα χέρια του και τον τραυμάτισε ένα θραύσμα της στο εξωτερικό μέρος της δεξιάς παλάμης. Ταυτόχρονα ο Μιχάλης Κλεάνης επιχείρησε έξοδο και με τη βοήθεια του σκοταδιού και τον αιφνιδιασμό των Γερμανών από την επιστροφή της χειροβομβίδας κατάφερε να ξεφύγει και να γλυτώσει.
Στη συνέχεια προχώρησε σε διπλανό χωριό που περιθάλφθηκε για λίγες μέρες κι από κει προχώρησε και συνέχισε τη θεραπεία στο χωριό Απόστολοι, κοντά στον Γιώργη Νεονάκη. Μετά από δυο, τρεις μήνες, Ιούλη του 1944, στάλθηκε στα Χανιά κι ανέλαβε κομματική δουλειά σαν γραμματέας της Ακτιδικής Επιτροπής Κισσάμου.
Ήταν ατρόμητος σύντροφος ο Μιχάλης Κλεάνης, τονίζει ο Χριστοφοράκης, δοσμένος ψυχή και σώμα στο ΚΚΕ γι’ αυτό μετά την απελευθέρωση έφυγε στο χωριό του στην Ήπειρο κι από κει όπου τον έστελνε το κόμμα. Τελικά το 1948 από κρατούμενος στο Μακρονήσι στάλθηκε στα Χανιά όπου τον δολοφόνησε η ασφάλεια Χανίων».
Για τον Αναστάση Βαβαδάκη είχαμε πρόσφατα ένα αφιέρωμα, όπως άξιζε στον ήρωα και στους αγώνες του για την ελευθερία. Είχαμε αναφέρει για τον τραγικό θάνατό του, όταν συνελήφθη λίγο καιρό αργότερα, μετά τα γεγονότα στην Κιουμπρά, στη διάρκεια αποστολής για να εκτελέσει ένα προδότη. Και σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ενώ προσπαθούσε να δραπετεύσει ενώ οδηγείτο στις φυλακές στη Φορτέτζα, οι φρουροί τον ακινητοποίησαν με τις σφαίρες τους και τον αποτελείωσαν αδειάζοντας τα όπλα τους στο κορμί του.
Ένα νέο στοιχείο
Ένα νέο στοιχείο που δημοσιεύουμε για πρώτη φορά είναι η μαρτυρία συναδέλφου που ζει στην Αθήνα. Δεν πρόκειται για το γιο του ήρωα Γιάννη Μαθιουδάκη, αλλά για γόνο οικογενείας μεγάλων αγωνιστών, επίσης, στους οποίους και θ’ αναφερθούμε εν καιρώ.
Στο πρώτο μνημόσυνο που έγινε για τους ηρωικούς νεκρούς της Κιουμπράς, τα στεφάνια έβαλαν να κρατούν παιδιά με την ελπίδα ότι, εκείνοι που καιροφυλακτούσαν για να τους κτυπήσουν εν ψυχρώ, (ας μην ξεχνάμε τι επακολούθησε της ναζιστικής κατοχής) δεν θα τολμούσαν να κτυπήσουν παιδιά. Κι ένα από τα στεφάνια λοιπόν κράτησε ο μετέπειτα εκλεκτός συνάδελφος που έχει κι ο ίδιος να παρουσιάσει ένα πλούσιο απολογισμό αγώνων, έχοντας βιώσει και όλες τις συνέπειες αυτής της δράσης του.
Ο Γιάννης Χαλκιαδάκης για την επέτειο
Το αφιέρωμα αυτό γινόταν κάθε χρόνο με επιθυμία του αείμνηστου εκδότη μας και ιδρυτή των «Ρ.Ν.» Γιάννη Χαλκιαδάκη, που τον συνέδεε σχέση ζωής με την οικογένεια Μαθιουδάκη. Αυτή τη φορά που βρίσκεται κι εκείνος στη γειτονιά των αγγέλων θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε ένα από τα κείμενά του, τιμώντας και τη δική του μνήμη:
«Σαν σήμερα, ο ηρωικός μαχητής της ελευθερίας, ο Γιάννης Μαθιουδάκης-ο «καθηγητής», όπως τον αποκαλούσαν οι Κρητικοί-ο άνθρωπος και ο επιστήμονας, που δεν έσκυψε το υπερήφανο ανάστημά του στο φασισμό, εντοπίσθηκε από τα χιτλερικά στρατεύματα στη μοιραία σπηλιά του Κάτω-Μεριού. Οι Γερμανοί του ζήτησαν να πετάξη το όπλο του και να παραδοθή, γιατί αλλιώς θα ΄ριχαν χειροβομβίδα στη σπηλιά να τον σκότωναν.
Μα ο ηρωικός αγωνιστής, που δίδασκε χρόνια στα «δασκάλια» του το «ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ» της ελληνικής Ιστορίας, ήξερε να το κάνη πράξη σαν του το επέβαλε η ιστορική του μοίρα. Στα άπταιστα γερμανικά που γνώριζε, επανέλαβε στους κατακτητές την φράση του Λεωνίδα και των 300 Σπαρτιατών στις Θερμοπύλες.
Τα τριάντα και πάνω μαρτυρικά για τον ελληνικό Λαό χρόνια που ακολούθησαν την γερμανική κατοχή, ο εμφύλιος πόλεμος και οι κάθε λογής δοκιμασίες που του επέβαλαν οι ξένοι, δεν άφησαν να αξιολογηθούν οι υπέροχοι εθνικοί αγώνες κατά των Γερμανών, που προκάλεσαν τον παγκόσμιο θαυμασμό, και να καταξιωθούν οι ηρωικές θυσίες των αγωνιστών και των μαρτύρων του.
Ο ελληνικός Λαός δεν τους ξέχασε βέβαια ποτέ. Και διατηρεί πάντα ζωντανή την μνήμη των ηρωικών εκείνων αγωνιστών, που στάθηκαν δίπλα του τα τέσσερα χρόνια που του πλάκωνε την ψυχή η χιτλερική μπότα. Ανάμεσα σ’ αυτούς, κορυφαία μορφή της Κρητικής Αντίστασης, διατηρεί τον καθηγητή Γιάννη Μαθιουδάκη».
Εύα Λαδιά