Γράφει η Εύα Λαδιά
Σε κείνο το Ρέθυμνο που χαιρόσουν να το τριγυρνάς απογεύματα ,όταν οργίαζε η ευωδιά του γιασεμιού ,ζούσε μια γυναίκα που γεννήθηκε νομίζεις να υπηρετεί τον τόπο της, ταγμένη σε ένα άγραφο καθήκον. Το όνομά της, υπάρχει στα αρχεία 60 (!!!)σωματείων και οι μνήμες των παλιών Ρεθεμνιωτών έχουν σε περίοπτη θέση εκείνη τη μικρόσωμη αεικίνητη γυναίκα που άφησε μια φωτεινή πορεία ,απαστράπτουσα , στην μακρόχρονη επίγεια πορεία της.
Ευτύχησα να γνωρίσω τη Μαρία Παπαιωάννου ,λίγο μετά τον ερχομό μου στο Ρέθυμνο ,στη φιλόξενη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου ΒΑΛΑΡΗ. Εκεί με την δέσποινα της αρχοντιάς Ιωάννα Βαλαρή συζητούσαν θέματα σχετικά με το Λύκειο κι εγώ άκουγα μαγεμένη. Βίωνα το θαύμα που επιτελεί το σμίξιμο παραγωγικής σκέψης ανθρώπων που νοιάζονται για την πόλη που ζουν και το συνάνθρωπό τους.
Από κείνη τη μέρα έβλεπα συχνά την ακούραστη συμπολίτισσα και συζητούσα ώρες μαζί της, αλλά με το σταγονόμετρο μάθαινα για τη δράση της Εξαίρεση έγινε μόνο τελευταία πριν μας χωρίσουν οι συνθήκες της ζωής για τη μεγάλη της προσφορά στη στρατευμένη νεότητα που της είχε δώσει επάξια και την επωνυμία Η ΜΑΝΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ. Έκανε όμως εκτενείς αναφορές στο παλιό Ρέθυμνο και στα ήθη μιας εποχής που οι νεότεροι δεν μπορούν ούτε να φανταστούν Κι εγώ κατέγραφα αυτά που άκουγα επειδή πίστευα πως στοιχειοθετούν την τοπική ιστορία.
Ήταν όμως και η ίδια η Μαρία Παπαϊωάννου ένα κεφάλαιο τεράστιο εκείνης της κοινωνίας που άνοιγε στο στερημένο από αγαθά Ρέθυμνο ευρύτατους πνευματικούς ορίζοντες
Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1897. Πατέρας της ήταν ο Νίκος Βιτσικουνάκης και μητέρα της η Μαρία Πωλογιώργη. Είχε την ατυχία να μην γνωρίσει την πατέρα της ,που χάθηκε όταν η Μαρία ήταν δύο ετών. Έτσι το ρόλο του αρχηγού της οικογενείας επωμίστηκε ο μεγάλος αδελφός Μανόλης 17χρονος τότε, που αφοσιώθηκε στην οικογένειά του και στον αγώνα να μορφώσει τα αδέλφια του. Έμεινε άγαμος για χάρη τους και προτίμησε να γίνει κληρικός αφού από μικρός είχε αναπτύξει έντονο θρησκευτικό συναίσθημα Έγινε μοναχός και αργότερα διάκονος λαμβάνοντας το όνομα Χρύσανθος επί της εποχής του επισκόπου Χρυσάνθου Τσεπετάκη Ιερέας χειροτονήθηκε από τον επίσκοπο Αθανάσιο Αποστολάκη και Αρχιμανδρίτης από τον μακαριστό επίσης Τίτο Σιλιγαρδάκη. Έχουν να λένε ότι επί Χρυσάνθου ήταν ξεχωριστές οι μεγάλες γιορτές της χριστιανοσύνης στην εκκλησία της Κυρίας των Αγγέλων χάρις στην εξαίσια φωνή το υ. Και σημειώνουν οι χρονογράφοι της εποχής ότι «ράγιζαν και οι πέτρες» όταν ο παπα Χρύσανθος έψαλε το «Σήμερον Κρεμάται επί ξύλου…»
Ο άλλος της αδελφός Πέτρος ακολούθησε καριέρα στρατιωτικού και έφθασε στο βαθμό του αντισυνταγματάρχου Τραυματίστηκε δυο φορές στους πολέμους 1912-1913 και ήταν ένα από τα θύματα του εμφυλίου. Αυτό το γεγονός ήταν μια πληγή που σημάδεψε το βίο της Μαρίας και διαμόρφωσε την ιδεολογία της Μιλούσε για τον Πέτρο κι έκλαιγε ακόμα και στα βαθειά της γεράματα Ισως ο άτυχος αδελφός να ήταν και η αφορμή που η αξέχαστη συμπολίτισσα ήρθε τόσο κοντά στο στράτευμα και χαρακτηρίστηκε Μάνα του Στρατιώτη.
Η αδελφή της Άννα τέλειωσε τη Χαροκόπειο σχολή Οικοκυρικών της Αθήνας ενώ η Μαρία ακολούθησε σπουδές στο Αρσάκειο απ’ όπου αποφοίτησε το 1917 Είχε μάλιστα την μεγάλη τύχη να υπογράφει ως κηδεμόνας της ο εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος διότι την εποχή που σπούδαζε και τα δυο της αδέλφια υπηρετούσαν την πατρίδα..
Μόλις πήρε το πτυχίο της διορίστηκε αμέσως και υπηρέτησε αρχικά και για τρία χρόνια στη Νίθαυρη, δύο χρόνια στις Πρασές και τα υπόλοιπα στο Ρέθυμνο.
Η διαπαιδαγώγηση που έλαβε από τη μητέρα της επηρέασε βαθειά τη ζωή της και τήρησε με συνέπεια τους κανόνες σεβασμού στα θεία και στο συνάνθρωπο όπως είχε διδαχθεί.
Όταν δημιούργησε οικογένεια χωρίς να στερήσει από το σύζυγο και τα παιδιά της στοργή και φροντίδα αφιερώθηκε στα κοινά χωρίς να προσβλέπει σε αξιώματα . Γυρόφερνε τα χαμόσπιτα γύρω από το κάστρο και χωρίς να γίνεται αντιληπτή άφηνε δέματα αγάπης .Ήταν ο καλός άγγελος κάθε πονεμένου και κατατρεγμένου.
Χαρακτηριστικό του πνεύματος αλτρουισμού που την διέκρινε είναι και το παρακάτω περιστατικό.
Μια από τις φορές που έκανε το γύρο της Φορτέτζας είδε ένα νέο παλικάρι να κάθεται σε μια πέτρα και να κλαίει με λυγμούς Συγκλονισμένη τον πλησίασε και απαίτησε να μάθει τι το απασχολούσε. Εκείνο της είπε μέσα στα αναφιλητά του ότι είχε πεθάνει η μάνα του και δεν είχε τη δυνατότητα να της κάνει μια αξιοπρεπή κηδεία. Τότε η Μαρία του ζήτησε να περιμένει και σαν την αστραπή φρόντισε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα για την κηδεία κερδίζοντας την αιώνια ευγνωμοσύνη του νέου.
Όλα βέβαια γινόταν με διακριτικό τρόπο τόσο που κάποια στιγμή ο σύζυγος άρχισε να δυσανασχετεί. Αν και τον έδενε μαζί της βαθύ συναίσθημα και απόλυτος σεβασμός απορούσε με τις ξαφνικές απουσίες της ώρες ανάπαυσης και μια μέρα αποφάσισε να την ακολουθήσει χωρίς να γίνει αντιληπτός.
Κι όταν είδε σε πόσες οικογένειες πρόσφερε ανακούφιση με δέματα αγάπης αλλά και με την παρουσία της και τον παρήγορο λόγο της συγκινημένος αποκαλύφθηκε και δακρυσμένος υποσχέθηκε να βοηθά κι εκείνος όπου χρειαζόταν . Σ΄αυτό το περιβάλλον μεγάλωσαν τα παιδιά της Ιωάννα ,Νάσος , Νίκος , Ειρήνη. Κι έγιναν σπουδαίοι άνθρωποι. Ιδιαίτερα η Ιωάννα της επιτυχημένη γιατρός της έδινε μεγάλη ικανοποίηση με την έφεσή της στην ποίηση. Καμάρωνε γιαυτό
Η συμμετοχή της Μαρίας Παπαϊωάννου σε συλλόγους και σωματεία θα της εξασφάλιζε σίγουρα μια θέση στο βιβλίο Γκίνες Είναι αναρίθμητοι οι φορείς που είχαν την τύχη να τους υπηρετήσει με αφοσίωση και απόλυτη ανιδιοτέλεια.
Λύκειο Ελληνίδων, ΧΕΝ, Φανέλλα Στρατιώτη, Παιδικοί Σταθμοί, Εορτές Αρκαδίου, Συμβούλιο Συνταξιούχων, Παιδική Στέγη Αρρένων, Εστία Εργαζομένου Κοριτσιού, Παγκρήτιες Εκθέσεις., Καλλιτεχνική Σκηνή του Ωδείου, Καρναβάλι, Γιορτή Κρασιού, Κρητική Εστία, Ερανικές επιτροπές, Παγκρήτια Συνέδρια, Επιτροπή Πανεπιστημίου, Ελληνοαμερικανικές συνδέσεις μετά την Κατοχή, Συσσίτια Κυρίας των Αγγέλων, Επιτροπές του Δήμου κ.λ.π. κ.λ.π Το σημαντικό είναι ότι δεν απέβλεπε σε τίτλους αλλά και σαν εθελόντρια πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες.
Στην Εταιρεία Ανηλίκων από εποχής Εισαγγελέα Περιστερίδη έως το 1976 παρακολουθούσε παιδιά με τάση στην παραβατικότητα , επισκεπτόταν ορφανά και παιδιά προβληματικών οικογενειών και φρόντιζε να στείλει σε ιδρύματα εκείνα που δεν είχαν κανένα συγγενή να τα συντρέξει.
Στο Φιλόπτωχο πριν πάρει τη σημερινή του νομική μορφή ήταν ο ακούραστος άγγελος ιδιαίτερα στην περίοδο της μεγάλης ανέχειας.
Πρωτοστάτησε και στα Συσσίτια της Κυρίας των Αγγέλων που πρωτολειτούργησαν στο ισόγειο της οικίας Πολύζου κι ήταν συγκινητική η προθυμία όλων που είχαν τη δυνατότητα να βοηθήσουν σε εξοπλισμό και προμήθειες εξυπηρετώντας αρχικά 50 οικογένειες.
Δεν αρνήθηκε επίσης τις υπηρεσίες της στην προσπάθεια του αείμνηστου επίσης παπα Γιάννη Πίττερη να στηρίξει την Παιδική Στέγη δίνοντας τη δυνατότητα σε τόσα παιδιά να σπουδάσουν και να είναι σήμερα επίλεκτοι συμπολίτες.
Στη Μαρία Παπαιωάννου απευθύνθηκε η Βιργινία Τσουδερού για την ευαισθητοποίηση οικογενειών να στηρίξουν άπορα παιδιά Ηταν από τις πρώτες πρωτοβουλίες της ΧΕΝ κι η γυναίκα του σημερινού μας αφιερώματος δεν αρνήθηκε τη συμβολή της
Η μεγάλη αδυναμία της πάντως και το αναφέρει στο ημερολόγιό της ήταν το Λύκειο Ελληνίδων. Το υπηρέτησε επί 48 χρόνια και το θεωρούσε τη δική της ζεστή φωλιά Στο ημερολόγιό της γράφει διθυράμβους για την Ιωάννα Βαλαρή, την Ανδριανή Δρανδάκη και άλλες κυρίες του Συμβουλίου με τις οποίες είχε τόσο καλή συνεργασία. Αναφέρεται σε άλλο σημείο με θαυμασμό στην Σοφία Ηλιάκη και στο πάθος της να κατασκευάζει αυθεντικές κρητικές στολές
Όλοι όσοι την έζησαν έχουν να πουν ότι ποτέ δεν αρνήθηκε να βοηθήσει όσο δύσκολη κι αν ήταν η αποστολή της
Για παράδειγμα όταν η Καλλιτεχνική Σκηνή του Ωδείου ετοίμαζε παράσταση με ηθογραφία Ο Μανόλης Βογιατζάκης ήταν ένας απαιτητικός σκηνοθέτης και «στέναζαν» οι συνεργάτες του αλλά διαφορετικά δεν θα δίνονταν εκείνες τις παραστάσεις που μπροστά τους ωχριούσαν καταξιωμένες επαγγελματικές θεατρικές δουλειές.
ΗΜαρία Παπαιωάννου είχε το δύσκολο ρόλο κοστουμιών και σκηνικών Γύριζε σε χωριά αγόγγυστα για να μαζέψει πατανίες και υφαντά αυθεντικά για τις ανάγκες του έργου. Κι όπως αναφέρει στο ημερολόγιό της που έγραψε για χάρη των παιδιών και εγγονών της το 1984, από τις εξερευνήσεις αυτές στα χωριά συγκέντρωνε υλικό και για το Λύκειο Ελληνίδων , το μεγάλο θεματοφύλακα των παραδόσεών μας Ο λόγος της ήταν πάντα συμβόλαιο Και όπου είχε υποσχεθεί μετά την παράσταση επέστρεφε ό,τι είχε δανειστεί πηγαίνοντας από χωριό σε χωριό κάτι καθόλου εύκολο στην εποχή που οι περισσότερες περιοχές του νομού δεν είχαν εύκολη πρόσβαση στην πόλη από έλλειψη οδοποιίας και η συγκοινωνία γινόταν με πρωτόγονα μέσα.
Στις Γιορτές Κρασιού βοηθούσε στο στήσιμο αυθεντικού κρητικού σπιτιού με απόλυτη συνέπεια στις παραδόσεις μας. Κι ήταν το σπίτι αυτό από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα.
Σαν μητέρα του Στρατιώτη βοήθησε πολλούς νέους σε δύσκολες στιγμές. Κανένας διοικητής δεν μπορούσε να της αρνηθεί όταν υπέβαλε αίτημα για στρατιώτη. Ακόμα και υψηλόβαθμοι αξιωματικοί έστεκαν με σεβασμό μπροστά της
Έγραφε τις επιστολές αναλφάβητων σε παλιότερες εποχές, δίδασκε γραφή και ανάγνωση σε όσους είχαν διάθεση για μάθηση, πάντρευε ερωτευμένους , ξενυχτούσε αρρώστους, βοηθούσε οικογένειες στρατιωτών που δεν είχαν τρόπο συντήρησης , παρηγορούσε λυπημένους , κι ένα βράδυ με κρύο και βροχή έμεινε ξάγρυπνη πλάι στο νεκροκρέβατο στρατιώτη που πέθανε ξαφνικά για να τον συντροφέψει μέχρι να τον πάρουν για να ταφεί στην πατρίδα του.
Ήταν φυσικό να τύχει διακρίσεων από την V Mεραρχία, όπως τιμητική πλακέτα ,μετάλλιο εξαιρέτων πράξεων και άλλα
Είχε μια γενναιότητα μοναδική αυτή η γυναίκα Και το έδειξε όταν πήγε να επισκεφθεί με ειδική άδεια τους αιχμαλώτους που είχαν συγκεντρώσει οι Γερμανοί στο Γυμνάσιο Αρρένων μετά τη Μάχη της Κρήτης
Διαπίστωσε ότι το συσσίτιο ήταν βραστό ρύζι. Κάποιοι από τους κρατούμενους όμως είχαν απόλυτη ανάγκη να φάνε κρέας καθώς έπασχαν από σοβαρές παθήσεις Μάταια η Μαρία Παπαιωάννου ικέτευε τον διοικητή να της επιτρέψει να φέρει φαγητό στους αιχμαλώτους. Εκείνος ήταν κατηγορηματικός. Με χίλια βάσανα δέχτηκε να γίνει ένα γεύμα με μπριάμ. Άλλο που δεν ήθελε η Παπαϊωάννου. Συνεννοήθηκε με κάποιο γνωστό της και της πήγε δυο αρνιά που ο άνδρας της έκοψε σε μερίδες. Και σε λίγο δυο μεγάλες λαμαρίνες με τα χορταρικά και το κρέας πήγαιναν στο φούρνο.
Γεμάτη χαρά η φλογερή πατριώτισσα τις μετέφερε στο σχολείο Ο φρουρός αμέσως ρώτησε αν υπήρχε άδεια Η Παπαϊωάννου το διακινδύνευσε Και μέχρι να γίνει διασταύρωση στοιχείων για την αποκάλυψη της αλήθειας , οι αιχμάλωτοι είχαν τελειώσει το γεύμα κι είχαν πάρει δυνάμεις
Μικρά απλά περιστατικά που δείχνουν όμως το μεγαλείο της ψυχής αυτής της τόσο σημαντικής γυναίκας
Το καθήκον για το συνάνθρωπο ήταν πάνω από τα δικά της προβλήματα Μόλις είχε χάσει τον άνδρα της και πενθούσε τον άξιο σύντροφό της όταν διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε χώρος για να κατασκευαστούν οι στολές των οπλιτών ενώ είχαν έρθει τα υφάσματα. Και τότε παρεχώρησε το σπίτι της για την δουλειά αυτή . Έδινε διαρκώς την αίσθηση ότι αυτή είναι υπεύθυνη για την ανακούφιση κάθε πάσχοντα.
Ευτυχώς ένοιωσε όσο ζούσε την ευγνωμοσύνη της τοπικής κοινωνίας για τη μεγάλη της προσφορά Και από το δήμο Ρεθύμνου έλαβε τα εύσημα για τις τόσες υπηρεσίες της. Σήμερα η πλατεία με το όνομά της στη γειτονιά της Κυρίας των Αγγέλων μένει να τη θυμίζει
Κι όσοι την έζησαν μακαρίζουν την άγια ψυχή της έχοντας τόσα να πουν για το πολυσήμαντο έργο της που εκείνη σαν πραγματική Χριστιανή φρόντιζε να κρατά μακριά από κάθε δημοσιότητα. Αλλά ήταν τόσο το φως που ακτινοβολούσε από τον ήλιο της καλοσύνης της που σιγά σιγά αποκαλύπτεται και μας γεμίζει απέραντο θαυμασμό και βαθειά ευγνωμοσύνη.