Ήταν όμορφο παλικάρι ο Μανούσος . Είχε τη Σφακιανή λεβεντιά από τον πατέρα του , το Μιχάλη Πραματευτάκη, που του έμοιαζε κιόλας στο παράστημα και την απέραντη γλυκύτητα και πραότητα της μάνας του Σοφίας, από την ιστορική γενιά των Σπηλιανών Μαρκογιάννηδων με τη σπουδαία μουσική παράδοση
Αυτή η ευαισθησία τον έκανε να ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο , με περισσότερη ισονομία και κοινωνική δικαιοσύνη Μάλλον πως τον είχε επηρεάσει ο θείος του Θανάσης Μαρκογιαννάκης , από τα στελέχη του ΕΑΜ , που είχε βρει ηρωικό θάνατο σε μια επικίνδυνη αποστολή, κατά την περίοδο της Αντίστασης, λίγο πριν την απελευθέρωση
Ήταν τότε , Απρίλης του 1944, που καθ’ οδόν σε αποστολή με τους συντρόφους του Γιώργη Αγγελιδάκη και Πέτρο Δουλγεράκη, εντοπίστηκε από γερμανικό φυλάκιο , εξαιτίας του όπλου που είχε κρεμασμένο στον ώμο του. Παροτρύνοντας τους άλλους να φύγουν έμεινε στη θέση του,για να παραπλανήσει τους Γερμανούς και να δώσει το περιθώριο στους δυο συναγωνιστές του να ξεφύγουν Όπως κι έγινε Εκείνοι σώθηκαν , εκείνος βρέθηκε από τους Γερμανούς που είχαν πλησιάσει ,στο μεταξύ, βαριά τραυματισμένος Όταν διαπίστωσαν ότι δεν είναι σε θέση να τους δώσει στοιχεία τον αποτελείωσαν
Αίσθηση καθήκοντος
Γαλουχήθηκε ο Μανούσος με την αίσθηση της ευθύνης και του καθήκοντος Μεγάλο παιδί ήταν όταν έγινε μάρτυρας της εμμονής του πατέρα του Μιχάλη Πραματευτάκη –ήταν υπάλληλος της
Εφορίας – να μείνει στο γραφείο για να προστατεύσει το αρχείο της υπηρεσίας, ενώ το Ρέθυμνο βομβαρδιζόταν ανελέητα από τους εισβολείς κατά τη Μάχη της Κρήτης
Χωρίς να του το ζητήσει κανένας έμεινε να υπερασπιστεί την δημόσια περιουσία.
Στο σχολείο ο Μανούσος ήταν από τους φιλότιμους μαθητές. Κι όταν τέλειωνε τα μαθήματα έτρεχε αμέσως να συναντήσει συντρόφους του Η ιδεολογία του τον είχε απορροφήσει τόσο όσο να μη σκέπτεται ούτε κινδύνους ούτε απειλές από τον σκληρό κατακτητή
Από τους πρώτους στην Αντίσταση
Οργανώθηκε από τους πρώτους στην αντίσταση και δήλωνε πάντα πρόθυμος για κάθε αποστολή ,χωρίς να υπολογίζει τον κίνδυνο
Αν και λίγο ήθελε να αποχαιρετήσει την εφηβεία, έχαιρε του σεβασμού των μικρότερων σε ηλικία φίλων και γειτόνων του όπου κι αν ανήκαν, για το θάρρος και τη συνέπειά του
Ήταν το καλό παιδί
Όλοι καμάρωναν το καλό παιδί Έτσι τον άκουγες από τους πάντες
Ακόμα και οι απέναντι από την ιδεολογία του τον εκτιμούσαν βαθύτατα και το έδειχναν με κάθε τρόπο
Ο Γιάννης Καυκαλάς έμενε λίγα μέτρα πιο πέρα από το σπίτι του Μανούσου Είχαν διαφορά δυο χρόνια όμως αυτό δεν τους εμπόδιζε να ανταλλάσουν ζεστές κουβέντες της καρδιάς όταν συναντιόνταν
Κάποιες φορές προσπάθησε ο Μανούσος να «προσηλυτίσει» το Γιάννη στην ιδεολογία του αν και ήξερε ότι ανήκε στην ΕΟΡ.
« Αστο Μανούσο του είπε εκείνος Εγώ ξέρεις θέλω να παραμείνω σ’ αυτή την πλευρά Άστο λοιπόν να χαρείς
Δεν πρόκειται να σ’ ακολουθήσω…»
Ο Μανούσος δεν επέμεινε περισσότερο Ήξερε να σέβεται τους άλλους. Πίστευε ότι όπως κάθε αληθινό κάποτε η δική του ιδεολογία θα δικαιωθεί Αρκεί να πίστευαν όλοι στον αγώνα αυτό και να συμμετείχαν Η άσκηση βίας, η καταπίεση , η απειλή ανήκε σε ξένες στο πολιτικό του πιστεύω πρακτικές Εκείνος θα συνέχιζε να πολεμά στο δικό του μετερίζι με αξιοπρέπεια και κάποτε το κύμα αυτό της αντίστασης στο άδικο και στην κοινωνική ανισότητα θα επικρατούσε στις συνειδήσεις Αυτό πίστευε και το στήριζε με όλες του τις δυνάμεις
Είχε τόση φλόγα μέσα του, που μετέφερε, παρά τους κινδύνους, τις συγκεντρώσεις στο σπίτι του Εκεί μαζεύονταν υπό τύπο βεγγέρας οι συναγωνιστές του και συζητούσαν , έπαιρναν αποφάσεις καθόριζαν την πορεία του αγώνα
Ένα μικρό αγοράκι καθόταν σ’ ένα κρεβάτι και τους παρακολουθούσε με βουβό θαυμασμό Μπορεί να μην καταλάβαινε, αλλά ο θαυμασμός του για τον Μανούσο ,όσο τον άκουγε να μιλά κι όλοι να τον κοιτάνε, μεγάλωνε όλο και περισσότερο και του έδινε όπως και στο θείο του, το Θανάση Μαρκογιαννάκη , μυθικές διαστάσεις
Ήταν ο Μπάμπης Πραματευτάκης , ο μικρός αδελφός που παρακολουθούσε τις περίεργες καταστάσεις χωρίς να μπορεί και να τις ερμηνεύσει Είχε μάθει όμως και να μη ρωτά.
Μια πράξη ανθρωπιάς
Ήρθε η πολυπόθητη μέρα της απελευθέρωσης και η ώρα τιμωρίας των δοσίλογων
Ένα μανιασμένο πλήθος είχε συλλάβει τον παπα τον Πρασανό που είχε πάρει τόσους πατριώτες στο λαιμό του και τον οδηγούσαν στην πλατεία της Σοχώρας για να τον δικάσει λαϊκό δικαστήριο
Η οργή θόλωνε το μυαλό όσων ακολουθούσαν και είχαν μαυροφορεθεί από τον δοσίλογο ρασοφόρο
Κάποιος επιχείρησε να τον ξυρίσει εκεί που τον έσερναν
Τότε ο Μανούσος μπήκε μπροστά και απλώνοντας τα χέρια δημιούργησε μια ασπίδα προστασίας για τον ιερέα
-Δεν έχετε το δικαίωμα ,φώναξε, να πάρετε εσείς αποφάσεις για την τύχη του Πρέπει να δικαστεί κι άλλοι ν’ αποφασίσουν αποδίδοντας δικαιοσύνη Κάνετε πέρα λοιπόν…
Ο Μανούσος δεν ήταν πάνω από 18 χρόνων Όμως ακόμα και οι μεγαλύτεροι τον σέβονταν λόγω του ξεχωριστού , αδαμάντινου χαρακτήρα του Έτσι και τότε ακούστηκε ο λόγος του Και ο θλιβερός προδότης σώθηκε από βέβαιο λυντσάρισμα
Ο μικρός του φίλος
Από τους στενούς φίλους και συναγωνιστές του Μανούσου ήταν ο Μανόλης Κούνουπας ο γνωστός συγγραφέας Ο μικρός είχε καταφέρει να κερδίσει την εμπιστοσύνη του Είχε το έμφυτο χάρισμα να ανταποκρίνεται με επιτυχίας σε κάθε αποστολή όπως και ο αδελφός του ο Ανδρέας Πολλές φορές ο Μανούσος του ανέθετε αρκετές αποστολές με την ιδιότητα του Γραμματέα της ΕΠΟΝ που επάξια είχε αποκτήσει Κι εκείνος φιλότιμα τις έφερνε εις πέρας
Ο Μανόλης Κούνουπας θαύμαζε το Μανούσο, γιατί πρωτοστατούσε σε κάθε κοινωνική δραστηριότητα με κέφι και μετέδιδε σε όλους πίστη στον κοινό αγώνα
Αντάρτες καταθέτουν στεφάνι μετά την απελευθέρωση
Ενας ΕΟΡίτης με φιλότιμο
Το ίδιο και ο Γιάννης Καυκαλάς που με την άνεση του ιδεολόγου «εθνικόφρονα» κυκλοφορούσε Κι όπου τον έπαιρνε προλάβαινε το κακό. Γιατί αν και μικρός μπορούσε να διαπιστώσει που τελείωνε ο αγνός πατριωτισμός και ξεκινούσε η κατάρα της υπερβολής με τα γνωστά επακόλουθα και τους αναίτια νεκρούς
Οι μαύρες μέρες του Γενάρη
Ο Μανούσος έμελε δυστυχώς να είναι ανάμεσα σ’ αυτούς . Ένα από τα θύματα του εμφυλίου στο Ρέθυμνο ,εκείνες τις φρικτές μέρες του Γενάρη 1945
Ας αφήσουμε όμως την πένα του Μάρκου Πολιουδάκη ,να μας βάλει στο πνεύμα των γεγονότων, μέσα από μαρτυρίες και του βετεράνου της Αντίστασης κορυφαίου αγωνιστή κ. Γιώργη Αγγελιδάκη, του οποίου ήταν καθοριστική η συμβολή στο μνημειώδες αυτό πόνημα μαζί πάντα με τον κ. Θεόδωρο Πελαντάκη
Μια μελανή σελίδα
« Τα Γεναριανά του 1945 υπήρξαν μια μελανή σελίδα στη ηρωϊκή ιστορία του Ρεθύμνου, κυρίως από μη Ρεθεμνιώτες, σε μια εποχή μεγάλων παθών και μισαλλοδοξίας. Το μεγάλο κακό όμως δεν σταμάτησε μέχρις εδώ. Δυστυχώς και στην Κρήτη, όπως και στην άλλη Ελλάδα μετά την επικράτηση των Εθνικοφρόνων πατριωτών και της Δεξιάς παράταξης άρχισε η δίωξη, οι κατατρεγμοί και οι εξορίες όλων των Δημοκρατικών πολιτών ανεξαρτήτως φύλλου και ηλικίας.
Αποκλείστηκαν από κάθε πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική εκδήλωση. Οι Νέοι αποκλείστηκαν από τον Εθνικό στρατό και τα σώματα ασφαλείας από τις Σχολές και τα Ιδρύματα από τους διορισμούς στο Δημόσιο, τις Υπηρεσίες, και τα δάνεια ανασυγκρότησης. Τα ζωντανά και δημιουργικά νιάτα της Ελλάδος αποκλείστηκαν από κάθε προσπάθεια ανασυγκρότησης της χώρας από τα δεινά του πολέμου και της δικής τους σταδιοδρομίας. Η μεγάλη πλειοψηφία των Νέων ήταν ενταγμένα στην ΕΠΟΝ, με 600.000 μέλη και προέρχονταν από δημοκρατικές οικογένειες, με δημοκρατικές πεποιθήσεις. Αυτοί κυνηγήθηκαν και επικράτησαν οι ολίγοι, οι οποίοι κατέλαβαν τις παντός είδους εξουσίες και θέσεις. Οι δυνάμεις του παρακράτους οργίαζαν σε βάρος των Δημοκρατικών πολιτών και οι προδότες της γερμανικής κατοχής έγιναν υπερπατριώτες και κυνηγούσαν με κάθε βάναυσο τρόπο τους Πατριώτες….»
Ακλόνητος στο μετερίζι του
Ο Μανούσος αδιαφορούσε για την προσπάθεια εκφοβισμού και με το γνωστό του τρόπο προσπαθούσε να φέρει κι άλλους νέους κοντά στην οργάνωση
Η μητέρα του Σοφία είχε χάσει την ύπνο της Προσπαθούσε όμως να κρατήσει την ψυχραιμία της ξέροντας ότι ο γιος της ήταν αμετάπειστος και βαθειά αφοσιωμένος στον αγώνα .
Από τις αρχές του Οκτώβρη μέχρι της απόσυρση των Γερμανικών δυνάμεων από το Ρέθυμνο στις 13 Οκτωβρίου 1944, η προσπάθεια της ΕΟΡ επικεντρώθηκε στο ξεσήκωμα όλων των δυνάμεων της απ’ όλο τον Νομό. Η εντολή ήταν προσέγγιση της πόλης του Ρεθύμνου απ’ όλα τα σημεία, με τη δημιουργία ενός κλοιού, με σκοπό την παρεμπόδιση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, από οποιαδήποτε πρωτοβουλία κατάληψης των Αρχών με το φεύγα των Γερμανών.
Νέφη μισαλλοδοξίας στον ορίζοντα
Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ από τον Ψηλορείτη και το Μυλοπόταμο κατέβηκαν και στρατοπέδευσαν στη περιοχή Πηγής – Αγ. Δημητρίου και από κει στα περίχωρα της πόλης.
Οι Άγγλοι και η διοίκηση της ΕΟΡ εγκατέστησαν το Αρχηγείο τους στην Κλινική Δανδόλου και στο σπίτι δοσίλογου, που ήταν στην Οδό Γιαμπουδάκη. Όρισαν Φρούραρχο της πόλης τον Παύλο Γύπαρη που εγκαταστάθηκε στα στρατιωτικά οικήματα της Στρατολογίας, ενώ εγκατέστησε παράλληλα , φυλάκια με άνδρες της ΕΟΡ σε επίκαιρα σημεία, (Άμμος Πόρτα, ΒΙΟ, δυτική πλευρά του κήπου.)
Ομάδες Εθνικοφρόνων της ΕΟΡ ,εξάλλου, κατέλαβαν το λόφο Ευλυγιά.
Τμήματα του ΕΛΑΣ κατέλαβαν την περιοχή Μύλους – Χρωμοναστήρι και το λόφο της Μεσκηνιάς. Εγκατέστησαν τη διοίκηση του 44ου Συντάγματος υπό τον Στρατή Βελουδάκη στο κτίριο της Επιστρατεύσεως στη Σωχώρα.
Κι αρχίζει ο εμφύλιος
Πέρασαν τρεις μήνες, με παρεξηγήσεις, μικροτσακωμούς και έντονη προπαγάνδα αλληλοκατηγοριών μεταξύ των δύο οργανώσεων.
Αρχές Δεκέμβρη 1944 άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος στην πόλη των Αθηνών.
Στις 16 Ιανουαρίου 1945, άντρες της ΕΟΡ με τον Παύλο Γύπαρη κτύπησαν και κατέλαβαν τα γραφεία του ΚΚΕ ,με έναν νεκρό, χωρίς να λάβουν υπόψη τους τις συμφωνίες μεταξύ των δύο παρατάξεων.
Κατάλαβε τον κίνδυνο
Εκείνο το πρωινό ο Μανούσος ήταν ανήσυχος Ζήτησε από το Μανόλη Κούνουπα να πάρει τα έγγραφα από το στρατηγείο και να τα μεταφέρει στο «σύνταγμα»
Ο Μανόλης υπάκουσε πρόθυμα Εξασφάλισε όσο καλύτερα μπορούσε το αρχείο και ξεκίνησε Αλλά δεν πρόλαβε να απομακρυνθεί Βγήκε ο Μανούσος και του φώναξε να γυρίσει Θα πήγαινε ο ίδιος τελικά Δεν άντεχε να εκθέσει σε κίνδυνο τον μικρότερό του Όπως διαπιστώθηκε αργότερα τον έσωσε από βέβαιο θάνατο
Αρχές του Γενάρη 1945, ο Δημήτρης Βλαντάς επικεφαλής του ΚΚΕ στην Κρήτη στα χρόνια της Γερμανοκατοχής ήρθε στο Ρέθυμνο και δημοσίευσε μια εμπρηστική ανακοίνωση σε βάρος της ΕΟΡ θίγοντας προσωπικά το στρατιωτικό διοικητή Κρήτη ς Νίκο Παπαδάκη παρά τη διαφωνία των μελών του ΕΑΜ της Μικτής Διοικητικής Επιτροπής Νίκου Δασκαλάκη Κώστα Αντωνάκη και Γιώργη Αγγελιδάκη οι οποίοι επεδίωκαν κατευναστική πολιτική και ηπιότερες σχέσεις με τη διοίκηση του ΕΟΡ Οι σχέσεις των δύο οργανώσεων διακόπηκαν
Στις 16 Ιανουαρίου 1945 άντρες της ΕΟΡ με τον Παύλο Γύπαρη κτύπησαν και κατέλαβαν τα γραφεία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στο Ρέθυμνο με ένα νεκρό χωρίς να λάβουν υπόψη τους τις συμφωνίες μεταξύ των δύο παρατάξεων και τις Μικτές Επιτροπές των δύο Οργανώσεων
Την επομένη 17 Ιανουαρίου ο Γύπαρης συγκέντρωσε αντάρτικες ομάδες από το δυτικό Ρέθυμνο και κτύπησαν τη διοίκηση του ΕΛΑΣ στο κτήριο της Επιστρατεύσεως με πολυβόλα από τις γύρω ταράτσες
Επιτέθηκαν και εναντίον του τμήματος του ΕΛΑΣ που κρατούσε το λόφο του Τιμίου Σταυρού στα γερμανικά ορύγματα , με τους ΕΟΡ ίτες του Ευλιγιά και ανάγκασαν τους άνδρες του ΕΛΑΣ να αποσυρθούν προς τρία Μοναστήρια Είχαν τρεις νεκρούς και η ΕΟΡ ένα νεκρό και τρεις τραυματίες
Οι ευρισκόμενοι στο κτήριο της Επιστρατευσεως κυρίως νεαροί και νεαρές της ΕΠΟΝ μόλις βράδιασε και τα πυρά αραίωσαν κατόρθωσαν και διασκορπίστηκαν
Εκεί στα Τρία Μοναστήρια
Οι αρχηγοί του ΕΛΑΣ Στρατής Βελουδάκης και Νίκος Παπαδάκης (καπεταν Λεμονιάς) συγκέντρωσαν μι δύναμη 80 περίπου ανταρτών και ανέλαβαν αμυντικές θέσεις στα Τρία Μοναστηρια
Ο Μανούσος άφησε την ομάδα που θα ένοιωθε περισσότερο ασφαλής κι έτρεξε να ενωθεί με τους αντάρτες στα Τρία Μοναστήρια Δεν μπορούσε να νοιώθει ότι άλλοι αγωνίζονται γιαυτόν κι εκείνος παρακολουθεί εκ του ασφαλούς Ήθελε να είναι πάντα στην πρώτη γραμμή έστω και σαν απλός στρατιώτης
Η μοιραία μέρα
Εκείνη τη μοιραία μέρα όμως της 17ης Ιανουαρίου 1945, βρέθηκαν περικυκλωμένοι απ’ όλες τις πλευρές από τις δυνάμεις της ΕΟΡ, ανατράπηκαν και διέφυγαν προς διάφορες κατευθύνσεις
Ο Γιάννης Καυκαλάς δεν έκανε καλό Ανησυχούσε για τους γνωστούς του Ιδιαίτερα για τον Μανούσο που είχε μάλιστα συναντήσει στην αρχή των γεγονότων έξω από το σπίτι του κι έτρεξε καταπάνω του να τον προειδοποιήσει
«Γύρνα πίσω Μανούσο του είπε παρακλητικά Δεν είναι καλά τα πράγματα
- Πρέπει να πάω απάντησε βιαστικά ο Μανουσος
- Μανούσο θα σε βρει κακό επέμεινε ο άλλος σαν να μάντευε τη συνέχεια
- Είναι καθήκον μου να πάω επέμεινε ο Μανούσος
Κι έτρεξε να προλάβει τους άλλους
Μάλλον πως ήθελε να αποφύγει τις παραινέσεις της μητέρας του που ζούσε εξαιτίας του φρικτές ώρες αγωνίας αλλά και πώς να τον εμποδίσει αφού ήξερε το σταθερό χαρακτήρα του
Στο μεταξύ η ομάδα που είχε αρχικά ακολουθήσει και ο Μανούσος κάποια στιγμή αντιλαμβάνεται την απουσία του
Ο επιστήθιος φίλος του Νίκος αποφασίζει να τον αναζητήσει
Οι πληροφορίες τον παγώνουν
Οι απώλειες του ΕΛΑΣ ήσαν οκτώ νεκροί Κυκλοφόρησε η φήμη ότι ανάμεσα τους ήταν και ο υπεύθυνος της ΕΠΟΝ ο Μανούσος Δεν ήθελε να το πιστέψει
Η αγωνία έβαλε φτερά στα πόδια του Έπρεπε να πλησιάσει να μάθει
Ξάφνου είδε τα άψυχα κορμιά των παλικαριών διάσπαρτα στο υγρό χώμα
Ανάμεσά τους κι ο Μανούσος
Από μακριά σχεδόν τον αναγνώρισε Ήταν πεσμένος μπρούμητα κάτω από ένα δέντρο
Πλησίασε το φίλο του Με τα δάκρυα να τρέχουν χωρίς να μπορεί να τα συγκρατήσει έβγαλε το πουκάμισό του και τον σκέπασε
Σε λίγο μαζί με άλλους συναγωνιστές μετέφεραν τους νεκρούς στη Μεσαμπελίτισσα
Έφθασε σε λίγο εκεί και ο Γιάννης Καυκαλάς κάθιδρος μέσα στο χειμώνα Είχε ακούσει για σκοτωμένους κι βιαζόταν να μάθει ποια ήταν αυτή τη φορά τα θύματα της μισαλλοδοξίας Είδε το Μανούσο κι όπως ομολογεί ήταν από τις πιο πικρές στιγμές της ζωής του
Οι φόβοι του είχαν επαληθευθεί
Μια ακόμα μαρτυρία
Σε ανύποπτο χρόνο , κάποτε που εκανα ρεπορτάζ στο Αμπελάκι, κάποιος κύριος που μου συστήθηκε ως ένας από τους άνδρες του Βαγγέλη Μηναδάκη, που είχε πάρει μέρος στις επιχειρήσεις αυτές περιγράφοντάς μου τα γεγονότα μου είπε ότι ,με πόνο ψυχής, αντίκριζαν τους νεκρούς όπου κι αν ανήκαν Ο ίδιος είχε πάει στο σημείο που σκοτώθηκαν οι οκτώ του ΕΛΑΣ Ένα από τα παλικάρια τράβηξε την προσοχή του έτσι όπως κειτόταν άψυχο κάτω από το δέντρο Είχε τόσο ωραίο παράστημα «Κρίμα το παλλικάρι» σκέφτηκε Αργότερα έμαθε ότι ήταν ο Μανούσος Πραματευτάκης
Για το Μανούσο Πραματευτάκη μόνο ο Νίκος Περακάκης ο αξέχαστος αγωνιστής έγραψε σχετικά λίγα λόγια στο συναξάρι των ηρώων της ιδεολογίας του, ενώ απλά αναφέρουν κάποιοι το όνομά του στα έγκριτα ιστορικά κείμενα
Το όνομά του υπάρχει και στην αναμνηστική στήλη στη Σοχώρα με τα άλλα θύματα της μισαλλοδοξίας
Ο Μανόλης Κούνουπας εξάλλου, του αφιέρωσε το βιβλίο του ΜΙΣΑΛΛΟΔΟΞΙΑ ένα βιβλίο που θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία
Σήμερα που έχουν καταλαγιάσει τα πάθη και όλα κρίνονται με τις εμπειρίες από την απομυθοποίηση πολλών ωραιοποιημένων καταστάσεων αποδεικνύεται πόσο άδικα χάθηκαν άνθρωποι όπως ο Μανούσος Πραματευτάκης που δεν ήθελε τίποτα περισσότερο παρά να βλέπει γύρω του ευημερία και προκοπή
Πόσο δίκιο είχε ο κορυφαίος της Αντίστασης κ. Γιώργος Αγγελιδάκης που κρίνοντας αντικειμενικά κατακρίνει τα λάθη των ιθυνόντων, που από κακούς χειρισμούς ακολουθώντας σκοτεινές παραινέσεις και ικανοποιώντας πολιτικές σκοπιμότητες πήραν στο λαιμό τους τόσους αθώους …
Εύα Λαδιά
ΠΗΓΕΣ: Νίκου Περακάκη: «Εθνικό Συναξάρι»
Μάρκου Πολιουδάκη: « Η Εθνική Αντίσταση»
Προφορικές μαρτυρίες: Γιάννη Καυκαλά , Μανόλη Κούνουπα, Μπάμπη Πραματευτάκη, Γιώργη Αγγελιδάκη