ΛΕΥΚΩΜΑ CIPRIANI

Συγκεντρωθήκαμε στο Σπίτι του Πολιτισμού απόψε, μέρα γιορτινή, για την παρουσίαση μιας μνημειακής έκδοσης. Δεν είναι καθόλου συνηθισμένο στην εποχή μας, μέσα στην βαθιά και παρατεταμένη οικονομική ύφεση, να εκδίδονται βιβλία μεγέθους 29Χ24 εκατοστών, 378 σελίδων και μάλιστα με αυτιά και ένθετο πολύπτυχο χάρτη. Οι εκδόσεις «Αναλόγιο» και η «Ιστορική Βιβλιοθήκη Σίβιτας» μας έκαναν αυτή την έκπληξη.
Ακόμα περισσότερο δεν έχουμε συνηθίσει να κρατάμε στα χέρια μας ένα δίγλωσσο επιστημονικό βιβλίο, με ένα πανόραμα 1.720 φωτογραφιών, ηλικίας, ούτε λίγο ούτε πολύ 73 ετών. Φωτογραφιών όχι τόσο τόπων και μνημείων, όπως ίσως θα περιμέναμε, αλλά ανθρώπων, ανδρών και γυναικών (τονίζω το γυναικών), προγόνων μας, στους φυσικούς τους χώρους, στα χωριά τους και στους τόπους δουλειάς τους. Αλλά γι’ αυτές θα σας μιλήσουν στη συνέχεια οι εκλεκτοί μας ομιλητές.
Ο τόσος όγκος φωτογραφικού υλικού, σε μια εποχή μάλιστα που η φωτογραφία ήταν ακόμα είδος πολυτελείας στην Κρήτη, και μάλιστα γι’ αυτούς τους στερημένους ανθρώπους, μας θυμίζει αθέλητα έναν άλλο Ιταλό, τον Γκιουζέπε Τζερόλα, που 40 χρόνια νωρίτερα εκείνος, κατέγραψε τον μνημειακό πλούτο της Κρήτης με 1641 συνολικά φωτογραφίες, απαθανατίζοντας δειλά και κάποιους προγόνους μας, όταν το κάδρο τού το επέτρεπε. Όλο αυτό το φωτογραφικό υλικό εγγράφεται, όπως τονίζει ο επιμελητής του βιβλίου Παύλος Κόρπης «…στην ιστορική κληρονομιά της νήσου, αλλά και στην επιστημονική παρακαταθήκη της Ιταλίας».
Τον μόχθο για τη συγκέντρωση του φωτογραφικού αυτού πλούτου του σημερινού βιβλίου μόνο να τον φανταστούμε μπορούμε. Χρειάστηκαν πολλά ταξίδια του επιμελητή στην Ιταλία αλλά και η επιστράτευση στη συνέχεια πολλών Ιταλών και Κρητικών, εθελοντών όλων τους: του Κωνσταντίνου Μαμαλάκη, και του Μιχάλη Παπαηλιάκη, «κατεχάρηδων» και των δύο τόπων και ανθρώπων της Κρήτης και εκλεκτών μας ομιλητών σήμερα, του καθηγητή Ανθρωπολογίας και Παλαιοανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας Τζάκοπο Μότζι-Τσέκι, ο οποίος παρέδωσε το υλικό χωρίς να απαιτήσει την καταβολή των νόμιμων εκδοτικών δικαιωμάτων, της Κλαίρης Μιτσοτάκη, που έδωσε ζωή στις φωτογραφίες και τις ακολούθησε μέχρι και το τυπογραφείο, των καθηγητών Ζαχαρία Τσιρπανλή, Φιλίπο Καρίντσι και Ροζάριο Μαντζαμέλι και της δόκτορος Ιλάρια Καλόι. Κι ακόμα χρειάστηκε η βοήθεια του Δημήτρη Πόρτολου, της Αθανασίας Κάντα, της Λίντια Καστρινογιάννη, της Ασπασίας Παπαδάκη και του πατέρα Μάρκου Φώσκολου για την ανάγνωση του κειμένου και τις απαραίτητες υποδείξεις. Επιστρατεύτηκαν επίσης ο Πάολο Φόντζι, ο Γιώργος Εκκεκάκης, ο καθηγητής Πιέτρο Μιλιτέλο, ο Νικόλα Κουκούτσα και ο Σωτήρης Ριζάς για την παροχή βιβλιογραφικών πληροφοριών. Η καθηγήτρια Μαρίκα Ντανούμπιο παραχώρησε μηχανογραφημένα τα Ατομικά Δελτία των ανθρωπολογικών μετρήσεων του Τσιπριάνι, η Βασιλική Χατζηγεωργίου έκανε τεχνικές παρατηρήσεις για στις φωτογραφίες, ο Γιάννης Γκουλούσης βρήκε λεπτομερείς χάρτες της Κρήτης και ο Γιώργης Ν. Πετράκης με τη συνεργάτιδά του Άννα Παπαδάκη δημιούργησαν εξ αρχής έναν ειδικό χάρτη με το οδοιπορικό του Τσιπριάνι. Επιστρατεύτηκαν τέλος ο Νίκος Τόλης, ο Αλέξανδρος Κόρπης, η Φαμπιάνα Μπαρτολίνι, η Λουκία Ορφανού, η Μάγδα Κόρπη, ο Βιντσέντσο Λα Ρόζα και ο Φάμπιο Μαρτίνι. Ο αριθμός των 30 συντελεστών, αλλά κα τεσσάρων ακόμη, του Μανόλη Δρακάκη και του Νίκου Ψιλάκη στην παρουσίαση στο Ηράκλειο στις 15 Απριλίου, του Αριστείδη Τσαντηρόπουλου σήμερα και του Μανόλη Μανούσακα στις 4 Μαΐου στα Χανιά, δείχνουν το μέγεθος αλλά και την ποιότητα του εγχειρήματος, σε μια χώρα και σε έναν χώρο στους οποίους οι συνεργασίες δεν αποτελούν τον κανόνα.
Η έκδοση όπως προαναφέραμε είναι επιστημονική και ως εκ τούτου πρότυπα οργανωμένη. Χρειάστηκε η εύρεση του σημειωματάριου του Τσιπριάνι για την περιγραφή της διαδρομής που είχε ακολουθήσει και την ταύτιση των φωτογραφιών με τους τόπους στους οποίους είχαν τραβηχτεί. Όπως τονίζει ο επιμελητής της έκδοσης, «το κλειδί τόσο για την αναγνώριση των φωτογραφιών, όσο και για τη διερεύνηση των επιστημονικών του κινήσεων ήταν το σημειωματάριο. Στην περίπτωση της Κρήτης, αν αυτό είχε χαθεί, τώρα δεν θα είχαμε τίποτε περισσότερο από ένα σωρό φωτογραφιών που οπωσδήποτε θα εξακολουθούσε να έχει ενδιαφέρον, αλλά η έλλειψη συγκεκριμένων πληροφοριών θα τις καθιστούσε πρόσφορες μόνο για τη σύνθεση ενός εξωραϊσμένου τουριστικού λευκώματος». Με τη βοήθειά τους οι φωτογραφίες είναι καταχωρισμένες σε 20 πρώην διοικητικές επαρχίες της Κρήτης και σε 117 οικισμούς, πράγμα που κάνει ευκολότερη την αναζήτηση του αναγνώστη.
Σημειώνω εδώ την πορεία του στον τότε Νομό Ρεθύμνης: από τον Μουζουρά Ακρωτηρίου πήγε στην Αργυρούπολη (μέσω Σούδας) και από εκεί στα Ρούστικα, στο Ατσιπόπουλο (χωρίς να εργαστεί μέσα στο χωριό), στο Ρέθυμνο (χωρίς να εργαστεί στο εσωτερικό της πόλης, περαστικός), στο Σπήλι, στην Κρύα Βρύση, στα Ακούμια, στην Αγία Γαλήνη, στον Μέρωνα, στις Ελένες, στο Γερακάρι, στο Βιζάρι, στη Βισταγή, στο Πέραμα, στα Μουρτζανά, στα Σίσαρχα και από εκεί πέρασε στη Δαμάστα και στο Νομό Ηρακλείου. Φωτογράφησε δηλαδή σε 16 οικισμούς του Ρεθύμνου. Ως προς τον αριθμό των φωτογραφιών, αυτές ήταν 6 στο Ατσιπόπουλο, 18 στην Αργυρούπολη, 10 στα Ρούστικα, 6 στο Σπήλι, 10 στην Κρύα Βρύση, 7 στα Ακούμια, 11 στην Αγία Γαλήνη, 6 στο Ρέθυμνο, 11 στον Μέρωνα, μία στις Ελένες, 13 στο Γερακάρι, 5 στο Βιζάρι, 13 στη Βισταγή, 9 στο Πέραμα, 11 στα Μουρτζανά και 6 στα Σίσαρχα, συνολικά 143 πολύτιμες φωτογραφίες.
Προδημοσίευση του βιβλίου θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την έκδοση μεσούντος του πολέμου, το 1943, από τον Τσιπριάνι στη Φλωρεντία του βιβλίου «H Κρήτη και η μεσογειακή προέλευση του πολιτισμού», που κάποιοι από εσάς ίσως να έχετε στα χέρια σας και να έχετε χρησιμοποιήσει τις φωτογραφίες του σε δικές σας έρευνες, όπως κι εγώ.
Ένα ακόμα όφελος από την διαμονή του Τσιπριάνι στην Κρήτη, παράπλευρο αυτό, ήρθε όταν μετά από 16 μόλις χρόνια από την αποχώρηση των στρατευμάτων Κατοχής από το νησί η πνευματική ηγεσία του τον δέχτηκε μεγαλόθυμα στο Α΄ Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο, και μάλιστα ως εισηγητή, με μακροσκελή ανακοίνωση, στα ιταλικά με τίτλο «Περί της ανθρωπολογικής σημασίας των πληθυσμών της Κρήτης». Ήταν τότε που ο Τσιπριάνι τράβηξε 67 ακόμη, έγχρωμες τώρα, φωτογραφίες, που αντίγραφά τους παραχώρησε το 2014 ο Τζάκοπο Μότζι στην Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών του Ηρακλείου.
Με την ευκαιρία θα πρέπει να τονιστεί σήμερα το εν πολλοίς άγνωστο γεγονός της εξολόθρευσης 6 περίπου χιλιάδων ανδρών της ιταλικής δύναμης κατοχής της Κρήτης, από τις συνολικά 22 με 24 χιλιάδες που τη συγκροτούσαν. Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα μας κάνει γνωστό ότι μόλις 4.737 άνδρες από τη συνολική δύναμη, ποσοστό μικρότερο του 20% δέχτηκαν να προσχωρήσουν στις γερμανικές δυνάμεις, είτε επειδή όπως ο Τσιπριάνι ήταν φασίστες είτε επειδή φοβήθηκαν τα αντίποινα, τα οποία υπήρξαν οπωσδήποτε φοβερά. Δεν ήταν μόνο η Κεφαλλονιά, λοιπόν, που είχε τους λοχαγούς Κορέλι της, αλλά και η Κρήτη. Το δυστύχημα είναι ότι η εξολόθρευση του 35% των δημοκρατών οφείλεται όχι τόσο στις γερμανικές δυνάμεις αλλά στις συμμαχικές, οι πλοίαρχοι των υποβρυχίων των οποίων γνώριζαν για το φορτίο των πλοίων Sinfra, Petrella, Τanais, Σίφνος, και των μικρότερων Άγιος Αντώνιος και Κωνσταντίνος Ν. που τους μετέφεραν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Γι’ αυτό και καλό είναι να σταματάμε, όπως το κάνουμε καμιά φορά με το συμμαχικό νεκροταφείο στη Σούδα ή και με το γερμανικό στο Μάλεμε, στη στήλη που έχει στηθεί στη μνήμη τους στην παραλία του Αλμυρού και να μιλάμε στις νεότερες γενιές, ιδιαίτερα όσοι είμαστε εκπαιδευτικοί, για τους αδικοχαμένους εκείνους δημοκράτες. Γνωρίζαμε κάποια πράγματα από δημοσιεύματα του Μανόλη Μανούσακα και του Νίκου Βαβουλέ, αλλά σήμερα το βιβλίο που παρουσιάζουμε έρχεται να μας πληροφορήσει όχι μόνο για την τραγική τύχη τους πληροφορώντας μας αλλά και για εκείνη των υπόλοιπων Ιταλών δημοκρατών, που δεν είχαν πολύ καλύτερη μοίρα, αφού δεν πνίγηκαν μεν αλλά μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα εργασίας της Γερμανίας και της Πολωνίας, με τα γνωστά αποτελέσματα.
Ο Τσιπριάνι δεν ήταν ανάμεσα σε εκείνους τους ήρωες. Οπωσδήποτε όμως το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου του διασώθηκε, ώστε μπορούμε εμείς σήμερα, χάρη στο παρουσιαζόμενο βιβλίο, να χαιρόμαστε και να μελετάμε το φωτογραφικό του υλικό. Χρειάστηκε και μία ακόμη συγκυρία γι’ αυτό: να υπάρξει ο κατάλληλος άνθρωπος, που να μπορέσει να εκτιμήσει την αξία του και να καταβάλλει κόπους και έξοδα για τη συγκέντρωση του υλικού και για την οργάνωσή του.
Ο Παύλος Κόρπης -και γνωρίζω ότι προσκρούω στη μετριοφροσύνη του- μας ήταν ήδη γνωστός στα κρητικά γράμματα και από άλλες μελέτες του, για τους «Ξένους στο Ηράκλειο τον 19ο αιώνα και το παλιό κοιμητήριο των Καθολικών», σε συνεργασία με τον Πέτρο Ρούσσο, για τα «, για τον «Αββά Mignè και τη μεγαλύτερη εκδοτική περιπέτεια του 19ου αιώνα» και για μερικές δεκάδες άρθρα σε ιταλικά και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά. Είναι επιστήμονας, διδάκτορας ιστορίας του Πανεπιστημίου της Καν στη Γαλλία και ιδρυτικό μέλος της Ιστορικής Βιβλιοθήκης Civitas. Πρόσφατα, στον τιμητικό τόμο «Αντιδώρημα» για τον Γιώργη Π. Εκκεκάκη, μας είχε προϊδεάσει με την εκεί δημοσίευσή του για την κυκλοφορία του μεγαλειώδους έργου που παρουσιάζουμε σήμερα.
Το γλυκύτερο όμως πόνημά του -νομίζω- ήταν εκείνο για την τίμηση του -μακαρίτη σήμερα- Ιταλού διευθυντή των ανασκαφών στην Φαιστό και επί μισό αιώνα ανασκαφέα της Βιντσέντσο Λα Ρόζα. Ο τίτλος του «Έρωτας για την Κρήτη», ο υπότιτλος «Σαράντα χρόνια χωρίς καλοκαιρινές διακοπές» και η προσλαλιά του σ’ εκείνη την εκδήλωση δείχνουν τις αξίες του Παύλου Κόρπη, εκείνες που τον έκαναν να δαπανήσει εξ ιδίων, κόπων και χρημάτων, για το βιβλίο «Κρήτη 1942» και τον οδήγησαν να το αφιερώσει στη μνήμη τόσο εκείνου όσο και του αείμνηστου Στυλιανού Αλεξίου.
Καιρός όμως είναι αν περάσουμε στους ομιλητές μας.
Η Ασπασία Παπαδάκη είναι Προϊσταμένη των ΓΑΚ-Αρχείων του Νομού Ρεθύμνης και οργανώτρια της αποψινής εκδήλωσης. Είναι διδάκτωρ ιστορίας και διδάσκουσα στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Θα μας μιλήσει με θέμα «Οι φωτογραφίες του Lidio Τσιπριάνι ως αρχειακά τεκμήρια».
Σειρά έχει ο Αριστείδης Τσαντηρόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης Θα μας μιλήσει με θέμα «Η ανθρωπολογική φωτογραφία του Lidio Τσιπριάνι για την Κρήτη».
Σειρά έχει ο Μιχάλης Παπαηλιάκης, Γεωπόνος. Θα μας μιλήσει με θέμα «Ο ανθρωπολόγος Lidio Τσιπριάνι και η εργασία του στη Κρήτη».
Τελευταίος στη σειρά να μιλήσει αλλά όχι έσχατος είναι ο Κωνσταντίνος Μαμαλάκης, Ιστορικός Ερευνητής. Θα αναπτύξει το θέμα «H κρητική ύπαιθρος, οι άνθρωποι και ο πόλεμος μέσα από τις φωτογραφίες του Lidio Τσιπριάνι».
ΧΑΡΗΣ ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗΣ
Συντονιστής εκδήλωσης

Αφήστε μια απάντηση