ΚΩΣΤΑΣ ΞΕΞΑΚΗΣ

Ο Κώστας Ξεξάκης ήταν ένα φαινόμενο ανθρώπου και καθηγητή.
Μια, ίσως και η μοναδική του αδυναμία, μας έφερε κοντά κι ήταν για μένα μια ευκαιρία να διδαχτώ όσα τουλάχιστον μου έδωσαν ενδιαφέροντα να επιδοθώ αργότερα σε συστηματικότερη μελέτη
Η μεγάλη αυτή μορφή του πνευματικού Ρεθύμνου, συνήθιζε να δημοσιεύει συχνά άρθρα του στον τύπο. Επειδή η γραφή του προβλημάτιζε τον λινοτύπη της εποχής μας, προθυμοποιήθηκα να τα καθαρογράφω Και η αμοιβή μου ήταν πλουσιοπάροχη
Ο Κώστας Ξεξάκης με δίδασκε συνεχώς, ακόμα κι όταν μιλούσε για τα πιο ασήμαντα πράγματα. Ήταν γεννημένος δάσκαλος.
Δεν είναι τυχαίο ότι ένας από τους σημαντικούς Πανεπιστημιακούς και ερευνητές ο Νικόλαος Τωμαδάκης είχε πει κάποτε με θαυμασμό, παρουσία του συναδέλφου του επίσης σημαντικού Ρεθεμνιώτη Μανούσου Μανούσακα :« Ο αρτιώτερον κατηρτησμένος και μεμυημένος εις την Νεοελληνικήν Φιλολογίαν εν Ρεθύμνω, δεν είναι Φιλόλογος! Είναι ο καθηγητής των Φυσικών Κώστας Ξεξάκης»
Αυτό το στοιχείο της πνευματικής ταυτότητας του αείμνηστου συμπολίτη μας ,διασώζει ένας επίσης αξέχαστος Ρεθεμνιώτης ο καθηγητής Κώστας Ζ. Στρατιδάκης, σκιαγραφώντας το πορτραίτο του συναδέλφου του, με τον οποίον μάλιστα είχαν συνυπηρετήσει και στο «Παλλάδιο» Λύκειο Ηρακλείου Και σ’ αυτό μεταξύ άλλων εκθειάζει και άλλα προσόντα του Κώστα Ξεξάκη, όπως το μέταλλο της φωνής του που δονούσε κυριολεκτικά τις αίθουσες και την ικανότητά του να «φυτεύει»τη γνώση.
Κι ένας ακόμα κορυφαίος φιλόλογος ο πρώην δήμαρχος Δημήτρης Αρχοντάκης, νεκρολογώντας τον Κώστα Ξεξάκη είχε αναφέρει και το εξής ενδιαφέρον περιστατικό που πιστοποιεί την ευρυμάθειά του τιμωμένου:
ΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ ΦΟΡΕΣΑΝ ΓΥΑΛΙΑ ΣΤΟ ΦΙΛΟΛΟΓΟ
«Εκαναν συχνά παρέα και συζητούσαν, συνήθως περπατώντας στην γειτονιά μας, με τον Φυσικό και Λυκειάρχη, αείμνηστο Ρεθεμνιώτη Μανώλη Βογιατζάκη, άλλη ωραία μορφή που έφυγε. Τι συζητούσαν;
Να ένα δειγμα: Μια μέρα συναντηθήκαμε, μου πρόσφεραν δύο ρόγδια από αυτά που κρατούσαν, προσωπική παραγωγή Βογιατζάκη, και με ρώτησαν: – Εσείς κ. Δήμαρχε ως φιλόλογος, μπορείτε ίσως να μας βοηθήσετε. Από πού παράγεται η λέξη «λιγόρτινο»;
Εγώ ήξερα ότι «λιγόρτινο» λέγεται το Ρόγδι που έχει πολύ σάρκα και μικρό κουκούτσι, αλλά με την ετυμολογία της λέξης δεν είχα ασχοληθεί ποτέ. Έτσι με λύπη μου ομολόγησα ότι πρέπει να το ψάξω.
Μετά από λίγο καιρό με ξαναρώτησαν.
– Μήπως κ. Δήμαρχε σας έτυχε ποτέ να ασχοληθείτε με τη λέξη «σταβάρι»; Από πού παράγεται;
Αυτή τη φορά δεν τους απογοήτευσα. Είχα συναντήσει στον Ησίοδο τη λέξη «ιστοβεύς» , το μακρύ στέλεχος του αλετρίου, στο οποίο δενόταν ο ζυγός και ήξερα ότι το βυζαντινό υποκοριστικό του «ιστοβοάριον» είχε εξελιχθεί στο κρητικό «σταβάρι» και τους το είπα. Η χαρά τους ήταν μεγάλη και αντέμειψαν αμέσως με την ετυμολογία του « λιγόρτινου», που είχαν εν τω μεταξύ ανιχνεύσει. Παράγεται, μου είπαν , από το «ολίγον γίγαρτον» , που είναι το κουκούτσι. Έτσι οι Φυσικοί φόρεσαν γυαλιά στον Φιλόλογο.»
ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΙΣΚΙΟ ΤΟΥ ΑΡΚΑΔΙΟΥ
Αλλά ο Ξεξάκης δεν ήταν μόνο ένας επιφανής της εκπαίδευσης αλλά κι ένας μεγάλος πατριώτης.
Γεννήθηκε στις 23 Μαίου 1911 στα Καψαλιανά, που βρίσκονται στον ίσκιο του Αρκαδίου.
Ο πατέρας του Ανδρέας Ι. Ξεξάκης, καταγόταν από το χωριό Αναχουρδοµέτοχα, που τώρα λέγεται Ελεύ¬θερνα.
Η έλλειψη σχολείου στο χωριό υποχρέωσε τον Κώστα να φοιτήσει στο Δημοτικό σχολείο Αμνάτου
Εκεί στο σπίτι του όμως διδάχτηκε τις παραδόσεις της φυλής Είχαν να λένε οι παλιοί για το σπίτι του γέρο Ξεξάκη πάντα ανοικτό και φιλόξενο και για την σεμνότητα και αξιοσύνη της νοικοκυράς
Πώς να μην αποκτήσει ερεθίσματα για έρευνα και γνώση σε τέτοιο περιβάλλον ο μικρός ,ακούγοντας τόσα από τους συχνούς επισκέπτες Μαθητής ακόμα έρευνούσε σχολαστικά τα πάντα γύρω του. Η φύση , ο έναστρος ουρανός,τα σπήλαια , ερέθιζαν τη φαντασία του.
Ο Κώστας Ζ Στρατιδάκης τον περιγράφει να ανεβαίνει στους αιωνόβιους δρυγιάδες της περιοχής του Αρκαδίου ,ιδιαίτερα σε ένα θεόρατο πρίνο και να θαυμάζει από κει τον Κορρέ και το χιονισμένο Ψηλορείτη.
ΙΝΔΑΛΜΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥ
Συνεχίζοντας ο αείμνηστος Στρατιδάκης, αναφέρει για το φίλο του και συνάδελφό του, ότι στο Γυμνάσιο ήταν το ίνδαλμα των συμμαθητών του γιατί ο «Ξεξές» ,έτσι τον αποκαλούσαν, έγραφε τα καλύτερες εκθέσεις αλλά πάντα στη δημοτική Κι αυτό ήταν καημός για τον γυμνασιάρχη του Μιχαήλ Πρεβελάκη που του έλεγε με παράπονο αφού διάβαζε κατ’ επιλογήν τις εκθέσεις του « Όλα καλά και ωραία Ξεξάκη ,αλλά αυτή η γλώσσα…» Κι όμως τον βαθμολογούσε με εννιάρια και δεκάρια.
Κι ήρθαν τα χρόνια τα δίσεκτα για να αριστεύσει ο Ξεξάκης στο πεδίον της τιμής αυτή τη φορά
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Από τους πρώτους είχε ενταχθεί στην Αντίσταση
Ο Αντώνης Περακάκης μάλιστα από τους πρωταγωνιστές του χρονικού της Γκιουμπράς, που η αντικειμενική μαρτυρία του επιβεβαιώνει απόλυτα και τις εκτιμήσεις για το συμβάν του μεγάλου της Αντίστασης Γιώργη Αγγελιδάκη, αναφέρει στον ανιψιό του Νίκο Περακάκη, γνωστό συγγραφέα πως ο Ξεξάκης τον μύησε στο ΕΑΜ και του ανέθεσε την οργάνωση του Κατωμεριού.
Η δράση του έγινε γρήγορα γνωστή στον κατακτητή. Η σύλληψή του δεν άργησε επίσης
ΦΡΙΚΤΑ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ
Γνώρισε τα πιο φρικτά βασανιστήρια Άκουσα από τον ίδιο ,όταν τον ρώτησα κάποτε για τη Νίνα Κουκλινού ,ότι ήταν παρούσα όταν τον βασάνιζαν και μάλιστα κατέβαλε προσπάθεια με την μετάφραση να απαλύνει τη θέση του Η ίδια όμως δεν άντεξε άλλο το θέαμα και λιποθύμησε.
Είχε απίστευτη ψυχική δύναμη ο Ξεξάκης
Αυτό φαίνεται και από μια αναφορά του Γιάννη Δαλέντζα που γράφει μεταξύ άλλων για την εποχή ,που βρέθηκαν μαζί , στο κολαστήριο της Αγιάς:
« …καθως τα κουβεδιάζαμε ,γροικούμε να τριζοβροντά η εξωτερική σιδερόπορτα. Στριφομουτσούνιασε ο Στελιανός και δαγκωτά μίλησε. «Οι Γερμανοί ναι διάλε τη φλέγα ντων»
Μπήκαν δυο Γκεσταπίτες γερμανοί με τα πιστόλια στο χέρι Πλησιάσαν στα πομονωτήρια και ξαναφώναξαν στριγγά ΞΕΝΞΑΓΚΙΣ
Ήταν ο Κωστής Ξεξάκης ο Φυσικο-μαθηματικός καθηγητής , πιασμένος κι αυτός για Αντιστασιακή δράση
‘Ανοιξαν και βγήκε με το στρώμα του και τον έστεσαν πλάι μου Ο καθηγητής Ξεξάκις ήταν σκεφτικός Ρωτήσαμε
-Ηντα σκέφτεσαι Κωστή;
-Ήντ’ άλλο; Τα’ εδικούς απαντά ο Κωστής
-Μη στενοχωράσαι μα θα…το μάθουνε. Το κακό δεν κρύβεται
Ο Γρύλλος πρόθυμος αποκρινόταν για να ανακουφίσει το σύντροφο Όμως ο καθηγητής νευρωδικός μίλησε με ορμή και πάθος :
ΔΕ ΣΤΕΝΟΧΩΡΟΥΜΑΙ ΓΙΑ ΔΙΚΟ ΜΟΥ Είμαι έτοιμος για όλα Ό,τι θέλει ας γένει ΕΡΡΙΞΑ εγώ το σπόρο μου Καλλιέργησα τα χωράφια Θα ΒΛΑΣΤΗΣΕΙ Εκατοντάδες μαχητές της ΛΕΦΤΕΡΙΑΣ ξεπετιούνται κάθε μέρα. Σας λέω αυτό . ΝΑ ΜΗ ΧΑΣΕΙ κανείς την ψυχραιμία του Να μείνουμε ατράνταχτοι και θα δείτε πόσο καλύτερα θαναι ΔΕ ΦΟΒΑΜΑΙ ΤΙΠΟΤΕ ΟΥΤΕ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ
‘Ελαμπε το πρόσωπό του Είχε ωραία αντρίκια κατατομή Ορθόστετος, γοργοσάλεφτος Από στεκούμενο σπίτι …
ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟΥ
Ακολούθησε η φρίκη στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν .
Θεέ μου όταν μια γρίπη μας γονατίζει το ηθικό , τι να σκεφτούμε για ανθρώπους όπως ο Κώστας Ξεξάκης που έζησε την πείνα, τα βασανιστήρια, το κρύο, την εξαντλητική δουλειά, κάθε μέρα για τόσον καιρό χωρίς να λυγίσει .
Είχε σχολιάσει σχετικά ο Δημήτρης Αρχοντάκης:
Μόνο η ψυχή, η δυνατή Ψυχή, μπορεί να υπερβεί τα υλικά δεδομένα, να ανατρέψει τις επιταγές της φύσης και να κρατήσει άσβηστη τη φλόγα, έστω τη σπίθα, της ζωής. Είχα την καλή τύχη να γνωρίσω προσωπικά δύο απ’ αυτούς τους ανθρώπους με τη δυνατή ψυχή, που νίκησαν και το Νταχάου,τον Κώστα Ξεξάκη και Νίκο Ανδρουλιδάκη, από τις ιστορικές μορφές κι αυτός του Ρεθύμνου, που έφυγαν.»
ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ ΑΟΚΝΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ
Κάποτε γύρισε ο Ξεξάκης στον τόπο του με έντονη τη διάθεση να κερδίσει το χρόνο που έχασε στο στρατόπεδο Σαν να μην είχε ζήσει στην κόλαση Ήταν να θαυμάζεις τη δίψα του για δημιουργία
Έκανε την οικογένειά του με την εξαίρετη Αικατερίνη Βαρδάκη καθηγήτρια φιλόλογο Ήταν χάρμα του ειδέναι σαν ζευγάρι Κι επιτέλους η ευτυχία χαμογέλασε στον ηρωϊκό καθηγητή στο πρόσωπο και δυο αγοριών του Ανδρέα και του Σήφη ,που είναι εξαίρετοι λειτουργοί του Ιπποκράτη.
Σαν καθηγητής υπηρέτησε σε διάφορα σχολεία ,ενώ παράλληλα ασχολήθηκε ενεργά με την πνευματική και πολιτιστική ζωή.
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΔΡΥΤΕΣ ΤΗΣ ΙΛΕΡ
Ο λαϊκός μας πολιτισμός τον ενδιέφερε πολύ Από το 1956 ήταν μέλος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρίας και από το 1981 και κάποια χρόνια πρόεδρός της Διετέλεσε και πρόεδρος της ΕΛΜΕΡ το 1965 ενώ ήταν και από τους πρώτους Ρεθεμνιώτες σπηλαιολόγους με επιστημονική κατάρτιση μαζί με το Νίκο Νιουράκη, το Χρίστο Μακρή κ. α έχοντας αποστολή την έρευνα γύρω από τα σπήλαια Μυλοποτάμου.. Για τη δράση του αυτή τιμήθηκε μετά θάνατον από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρία
Δημοσίευσε πολλά λαογραφικά ιδιαίτερα για το ψωμί και παραδόσεις γύρω από το Αρκάδι
Δυο θείοι του ο Παίσιος Νικολουδάκης και ο Παρθένιος Κανακάκης ήταν σύμβολα για τον ίδιο και από τις αφηγήσεις που άφησαν ο Κώστας Ξεξάκης υπεραμύνθηκε αξίες του μοναστηριού όπως και στην περίπτωση του πυρπολητή είχε πάρει με επάρκεια στοιχείων θέση.
Κάθε επιστήμη ενδιέφερε τον Κώστα Ξεξάκη και κάθε κοινωνικό θέμα που αφορούσε την πατρίδα, την δημοκρατία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου
Γνωστή η συμπάθειά του στους Μικρασιάτες του Ρεθύμνου που κι εκείνοι τιμούσαν ιδιαίτερα . Είναι ο άνθρωπος που έχει γράψει αρκετά για τις πρώτες μέρες των ξερριζωμένων στο Ρέθυμνο όπως τις βίωσε ο ίδιος μικρό παιδί τότε.
ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ
Οι πολυάριθμες δημοσιεύσεις του σχετικά με τα θέματα αυτά αποτελούν ανεκτίμητο πνευματικό πλούτο του τόπου μας και σπουδαία παρακαταθήκη για κάθε μελλοντικό ερευνητή.
Ο Αντώνης Σανουδάκης έκανε το πρώτο βήμα να κρατήσει τις μνήμες του Κώστα Ξεξάκη καθώς ο ίδιος απέφευγε να κάνει αναφορές στο ηρωικό του παρελθόν Γνωστό το βιβλίο του «Ράους –στην κόλαση του Μέλκ» που περιέχει τις αναμνήσεις του Κώστα Ξεξάκη από το στρατόπεδο ,μια σπουδαία έκδοση του συνδέσμου Φιλολόγων Ρεθύμνου που προς τιμήν του μας έδωσε μια ακόμα σημαντική έκδοση με δημοσιεύματα του Ξεξάκη (1937-1997) ή άλλων για τον ήρωα καθηγητή που επιμελήθηκαν οι φιλόλογοι Μαρία Μαρκατσέλη,Γιώργο Μαυροτσουπάκης, Σύρμω Παγώνη,Κωστής Η. Παπαδάκης, Γιώργος Φρυγανάκης και η ζωγράφος Σοφία Καστρησίου
Αξίζει να τα μελετήσει κάθε ερευνητής για να μάθει περισσότερα γύρω από τη φωτεινή μορφή του Κώστα Ξεξάκη που τόσα χρόνια μετά το θάνατό του, μένει άσβεστη να μας φωτίζει και να μας καθοδηγεί
Εύα Λαδιά