Μπορεί να φθάσεις σε μια μεγάλη μορφή του τόπου, άγνωστη όμως στους νεότερους, από μια απλή περιέργεια. Σίγουρα ναι. Από την επιθυμία να μάθω σε ποιον ανήκε ένας εξαίσιος καναπές παραδοσιακού σχήματος, πραγματικό έργο τέχνης, γνώρισα έναν ακόμα σημαντικό άνδρα που κόσμησε το Αμάρι, τον Ιωάννη Τσουπάκη, από τη Νίθαυρη Αμαρίου.

Μόνο να δεις την εικόνα του θαυμάζεις την Αμαριώτικη λεβεντιά, με τ’ άσπρα στιβάνια να μαρτυρούν την ανυπότακτη φύση του.

Ο Ιωάννης Τσουπάκης που θεωρείται γενάρχης των Τσουπάκηδων της Νίθαυρης, γεννήθηκε στη Νίθαυρη. Ο πατέρας του Γεώργιος ήταν γόνος της μεγάλης κρητικής οικογένειας με βαθιές ρίζες στη Δυτική Κρήτη.

Γεννήθηκε γύρω στα 1845 και από μικρός ακόμα έδειξε την έφεσή του στα Γράμματα μα και στα Άρματα.

Νέος ακόμα είχε αποκτήσει με πολλές δυσκολίες γνώσεις, φαινόμενο για την εποχή του. Κι όσο διεύρυνε τους πνευματικούς του ορίζοντες τόσο τον πίεζε ασφυκτικά το πέλμα του κατακτητή.

Ήταν από τους πρώτους πάντα που έδινε το παρόν στο πρόσταγμα της πατρίδας. Τον βρίσκουμε να αγωνίζεται με απαράμιλλη γενναιότητα στις επαναστάσεις 1866-1869, 1878-1879 και στην άτυχη επανάσταση του 1896-1897, ως γενικός οπλαρχηγός Ανατολικού Αμαρίου.

Έμεινε στην ιστορία και για το διάστημα που έμεινε στη νοτική σπηλιά Νίθαυρης Αμαρίου, εκεί που αργότερα θα περνούσε κάποιο μικρό διάστημα της αιχμαλωσίας του ο στρατηγός Κράιπε.

Το σπήλαιο Paul Faure από τα πολλά αξιοθέατα της περιοχής, βρίσκεται βόρειο-ανατολικά από το χωριό Νίθαυρις, σε υψόμετρο 700μ., στην τοποθεσία Καλικάς. Οι διαστάσεις του είναι 100μ.Χ40μ. και με ανώτερο ύψος τα 20 μέτρα. Εκτός από τις πολλές του ονομασίες (Ονύμαχος, Καλλικά Τρύπα, Νοτική Τρύπα Νιθαύρεως και Πωλ Φωρ), την εντυπωσιακή του είσοδο που είναι χαραγμένο το αρχαίο όνομα ONYMAXOC και τους περίφημους σταλακτίτες, κρύβει και μια πλούσια ιστορία που μαρτυρεί ότι εκατοικείτο από τον άνθρωπο από την αρχαιότητα.

Στο κέντρο της πρώτης υπόγειας αίθουσας του (20Χ10μ.), ορθώνεται μια τεράστια σταλαγμιτική στήλη που δεν αποκλείεται να λειτούργησε ως λατρευτικό είδωλο, γιατί στο έδαφος γύρω από αυτή, είναι γεμάτη με όστρακα κάθε εποχής, από τη 2η χιλιετηρίδα π.Χ. μέχρι τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Φαίνεται ότι αρχικά λειτούργησε ως ιερό σπήλαιο κάποιου μινωικού οικισμού της περιοχής. Από την κυρίως αίθουσα ξεκινούν δύο σήραγγες. Η πρώτη, κατηφορίζει προς μια καταβόθρα βορειοδυτικά. Η άλλη πιο στενή και λιγότερο απότομη, κατευθύνεται ανατολικά. Οι δύο σήραγγες είναι αρκετά δύσβατες, η υγρασία έντονη και ο κίνδυνος κατολισθήσεων μεγάλος.

Εκεί εύρισκαν καταφύγιο πολλοί επαναστάτες. Ανάμεσά τους ο Τσουπογιάννης και ο Λανζουρομάρκος, φημισμένοι για τη δράση τους. Είχαν γίνει φόβος και τρόμος των Τούρκων, ιδιαίτερα των Αμπαδιωτών, που ήταν σκληροί και αμείλικτοι. Βασάνιζαν τους Κρητικούς χωρίς έλεος. Και δεν υπολόγιζαν κανένα. Οι δυο επαναστάτες ο Τσουπογιάννης και ο Λαντζουρομάρκος δεν άντεχαν άλλο αυτή την καταπίεση και «βγήκαν στο κλαρί».

Η μεγάλη δράση που είχαν αναπτύξει έγινε αφορμή να τους επικηρύξουν.

Μια επικήρυξη αποτελεί μεγάλο πειρασμό για κάθε εθνικά ανάξιο. Έτσι και στην ιστορία μας τηρήθηκε η «παράδοση» της ντροπής από έναν κοντοχωριανό των ηρώων.

Αυτός πήγε και τους κατέδωσε. Ο προδότης όμως λογάριαζε χωρίς τον πατριωτισμό ενός νεαρού. Ήταν ο Κώστας Δανδουλάκης, βοσκαρουδάκι, που εφοδίαζε με τρόφιμα τους χαΐνηδες και γενικά είχε την έγνοια τους.

Οι Τούρκοι πλησιάζοντας αντιλήφθηκαν πως ο μικρός μιλάει με κάποιον.

«Μαρέ του Τσούπη μιλείς;» τον ρώτησε κάποιος αιφνιδιάζοντάς τον.

Ο Κωστής όμως παρά τα 16 χρόνια του είχε φρόνηση γέροντα σοφού. Πήρε αμέσως στροφές το μυαλό του και χωρίς να διστάσει αποκρίθηκε πως επειδή έχει μοναξιά, μιλεί πότε των προβάτων του και πότε του εαυτού του. Φρόντισε βέβαια να δώσει ένταση στη φωνή του για να τον ακούσουν οι χαΐνηδες που κρύβονταν στο σπήλιο. Και τα κατάφερε. Οι δυο επαναστάτες προχώρησαν αμέσως προς το βάθος της σπηλιάς, που μόνο εκείνοι γνώριζαν τα κατατόπια.

Αυτό το γνώριζε ο Κωστής που για να γίνει περισσότερο πιστευτός είπε στους Τούρκους αν δεν τον πίστευαν να πάνε να ψάξουν στη σπηλιά αυτόν που γυρεύουν.

Οι Τούρκοι μπήκαν στη σπηλιά κι επειδή δεν έβλεπαν κανένα πήραν να προχωρούν προς τα κάτω. Με την ίδια πάντα ψυχραιμία πάντως ο 16χρονος Δανδουλάκης, τους φώναξε να προσέχουν γιατί η κατηφόρα στα σκοτεινά ήταν επικίνδυνη. Δεν ήθελαν και πολύ οι Τούρκοι να τον πιστέψουν γιατί ήδη τους είχε τρομοκρατήσει το άγνωστο στη σκοτεινή τρύπα που προχωρούσαν. Γύρισαν λοιπόν χωρίς δεύτερη κουβέντα πίσω κι έφυγαν.

Η γενναία αυτή πράξη του νεαρού αναφέρεται σε δικά του δίστιχα όπου γίνεται μνεία και του προδότη με το παρανόμι που τον ήξεραν στην περιοχή.

Ο σεβασμός του κόσμου στο πρόσωπό του Ιωάννη Τσουπάκη, όσο περνούσαν τα χρόνια ήταν απέραντος.

Έτσι το 1882, έχοντας αποκτήσει μεγάλο κύρος στην περιοχή του εκλέγεται δήμαρχος του τότε δήμου Αποδούλου, μετέπειτα δήμου Κουρήτων.

Αμέσως μετά την εκλογή του φρόντισε να βοηθήσει τα παιδιά του τόπου του να μη στερηθούν τα γράμματα.

Έτσι την ίδια χρονιά εκλογής του στο δήμο, ιδρύει το 1^ο σχολείο της Αμπαδιάς στη Νίθαυρη, μετά από υπόδειξη της Εθνικής Εταιρείας, (μυστική οργάνωση) και με απόφαση της Δημογεροντίας Ρεθύμνης. Ήταν μια αντίδραση των Κρητών παραγόντων στις πιέσεις που ασκούσαν οι φοβεροί Αμπαδιώτες Τούρκοι στην περιοχή.

Επελέγη και στάλθηκε δάσκαλος στην περιοχή ο 20χρονος απόφοιτος του Βαρβακείου Λυκείου Αθηνών και φοιτητής Νομικής Αντώνιος Ιωάν. Κυριακάκης από το Άνω Μέρος. Η εντολή που του δόθηκε ήταν να αναπτύξει την πατριωτική κίνηση. Οι Νιθαυριανοί ενθουσιασμένοι για την επιλογή τον υποδέχτηκαν πανηγυρικά με επικεφαλής τον Τσουπογιάννη.

Στο ίδιο σχολείο υπηρέτησε για μικρό διάστημα και ο γιος του Τσουπάκη, Στέλιος, πριν κάνει καριέρα στο ταχυδρομείο.

Το 1892, ήταν εκλέξιμος για τη θέση παρέδρου στο Ειρηνοδικείο μαζί με το γιο του Αλέξανδρο.

Ο Τσουπογιάννης μπορεί να ήταν ένας αγέρωχος πολεμιστής αλλά σε καιρό ειρήνης ήταν ένας εξαιρετικός οικογενειάρχης και τρυφερός πατέρας. Με τη σύζυγό του Ασπασία Φουντουλάκη, (την ονομαστή Τσουπογιάνναινα) επίσης από τη Νίθαυρη, απέκτησαν εννέα παιδιά. Πέντε γιους όλους εγγράμματους και τέσσερις θυγατέρες.

Ο Αλέξανδρός του ήταν αρχικά δημοτικός υπάλληλος στον Δήμο Αποδούλου και στη συνέχεια έμπορος Ρεθύμνου, ο Γεώργιος προτίμησε να ασχοληθεί με την αγροτική τους περιουσία, ο Στυλιανός, δάσκαλος, προϊστάμενος του ταχυδρομείου Αποδούλου και Αγίας Γαλήνης, έγινε αργότερα πρόεδρος Νιθαύρεως, ο Εμμανουήλ, γεωργός κι αυτός, είχε μεταβάλει επί κατοχής το σπίτι του σε κρησφύγετο πατριωτών και ο Νικόλαος μετανάστευσε στο Γιχάνεσμπουργκ όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο.

Οι κόρες του Μαρία σύζυγος παπά Αθανασίου Πουλακάκη, Πηνελόπη σύζ. Κ. Ζαμπετάκη, Ελένη συζ. Εμμ Ζαχαριουδάκη, Διαμάντα συζ. Θ Βαρούχα είχαν μια καλή αποκατάσταση αντάξια της γενιάς και της ανατροφής τους.

Όλοι οι απόγονοι του Τσουπογιάννη, διαδραμάτισαν μεγάλο ρόλο στην Αντίσταση.

Το 1902 ο σπουδαίος αυτός άνδρας εξελέγη μέλος της Επιτροπείας Αγωνιστών. Ήταν από τις τελευταίες διακρίσεις που έλαβε στον πολυτάραχο βίο του. Ο θάνατός του προκάλεσε συγκίνηση σε όλο το νομό. Αρκεί να αναφέρουμε ότι στην κηδεία του έφθασε στη Νίθαυρη στρατιωτικό άγημα με απόφαση της Κρητικής Πολιτείας, που τον τίμησε με χάλκινο στέφανο.

Ο Ιωάννης Τσουπάκης θα ένοιωθε περήφανος αν μπορούσε να γνωρίσει το βίο και την πολιτεία των απογόνων του. Όλοι τους τίμησαν στο έπακρον το όνομα και τη γενιά τους.

Θα τους γνωρίσουμε καλύτερα στα επόμενα φύλλα μας με στοιχεία που μας έδωσε ο εκλεκτός τους απόγονος κ. Νικολέως Τσουπάκης, φιλόλογος, δημοσιογράφος, με πολλές ακόμα καλλιτεχνικές ιδιότητες. Και τον ευχαριστούμε θερμά και γι’ αυτό.

Λεωνίδα Αντ. Κυριακάκη Συμπληρωματικά στοιχεία για το δημοτικό σχολείο Νίθαυρης (περιοδικό «Προμηθέας Πυρφόρος» τ. 33 Ιανουάριος – Μάρτιος 1983).

Νικολέου Τσουπάκη: Νοτική σπηλιά Νίθαυρης Αμαρίου.

Νικολέου Τσουπάκη: Η συμβολή των Τσουπάκηδων στους αγώνες.

Κριτόλαου Ψαρουδάκη: Αγωνίες και Αγώνες μιας εποχής.