Κορύφωση των ετήσιων εορταστικών εκδηλώσεων της εκκλησίας μας για την άφιξη του Θεανθρώπου στη γη αποτελεί ο εορτασμός της Βάπτισης, της γιορτής των Φώτων, της πρώτης εμφάνισης στην οικουμένη της τριαδικής θεότητας. Η γιορτή των Θεοφανείων στην πόλη μας ήταν πάντα απόλυτα προσαρμοσμένη και άρρηκτα συνδεδεμένη με τις εκκλησιαστικές λειτουργίες, τελετές και παραδόσεις .
Άρχιζαν την παραμονή των Θεοφανείων, πρωί – πρωί στις εκκλησίες με τους υπέροχους ύμνους και ήχους της λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου και τον κοινώς λεγόμενο ‘Μικρό’ Αγιασμό.
Την ίδια ώρα, παιδιά της γειτονιάς ή από άλλες γειτονιές και τα γύρω χωριά χτυπούσαν την πόρτα μας αξημέρωτα και ζητούσαν ‘να μας τα πουν’. Δεν έβγαινα στο διάδρομο, δεν ήθελα να χάσω τη θαλπωρή της κλίνης μου. Παρακολουθούσα, έκρινα τη μουσική απόδοση κάθε παρέας και πρόσεχα τις διαφορές από παρέα σε παρέα στο στίχο.
Τέσσερα καλλίφωνα αδέλφια από ένα γειτονικό χωριό έδιναν πρώτα το παρόν κάθε χρόνο. Χτυπούσαν την εξώπορτα πρωί – πρωί. Ήξεραν το δρόμο. Ανέβαιναν την υπαίθρια σκάλα της αυλής, στέκονταν στην πόρτα του διαδρόμου και μας τα ‘έλεγαν’. Δεν τα είδα ποτέ αυτά τα παιδιά. Με εύρισκαν πάντα στο κρεβάτι. Οι φωνές τους όμως ήταν χαρακτηριστικές και έχουν καταγραφεί στη μνήμη μου. Τραγουδούσαν με δικό τους πρωτότυπο τρόπο και τόνο σταθερό, που έπειθε ότι ήθελαν να ολοκληρώσουν ‘το έργο τους’.
Σήμερον είναι τω Φωτώ, π’ αγιάζουν οι παπάδες
και μεσ’ στα σπίτια μπαίνουνε και λεν το εν Ιορδάνη … και κατέληγαν…
Εφάγαμε τον πετεινό, εφάγαμε την κότα
Δοσ’ μας και μας τον κόπο μας να πάμε σ’ άλλη πόρτα.
Έτρωγαν το μελομακάρουνό τους έπαιρναν τον οβολό τους και έφευγαν για να εμφανιστούν πάλι μετά ένα χρόνο την ίδια μέρα και ώρα…
Στην Εκκλησία, μετά από τη μυσταγωγική λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και τον Αγιασμό, οι ιερείς φορούσαν το πετραχήλι τους, έριχναν Αγίασμα σε ένα κρεμαστό ανοιχτό δοχείο, το έδιναν να το κρατεί ένα αγόρι, κρατούσαν το σταυρό με ένα ματσάκι βασιλικό στο χέρι και με βήμα ταχύ ξεκινούσαν για να αγιάσουν τα σπίτια. Οι ιερείς, όχι μόνο και της ενορίας μας, αλλά όλων των εκκλησιών της μικρής τότε πόλης ήταν σε όλους γνωστοί. Οι πόρτες έμεναν ανοικτές όλη την ημέρα. Ο ιερέας προχωρούσε ψάλλοντας το «εν – Ιορδάνη» , ραντίζοντας με τον εμβαπτισμένο στο Αγίασμα βασιλικό, όλους τους εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους. Πρόβαλλε το σταυρό στους παρευρισκόμενους, που τον προσκυνούσαν ευλαβικά, ενώ τους «άγιαζε» με το βασιλικό στο μέτωπο, χαιρετούσε τελευταία τη σπιτονοικοκυρά, έβαζε κάτω από το ράσο του το ρεγάλο, που εκείνη του έβαζε με προσοχή στο χέρι και ψάλλοντας αδιάκοπα και ραντίζοντας προς όλες τις κατευθύνσεις προχωρούσε προς την έξοδο και τη διπλανή πόρτα. Οι νοικοκυρές ήταν εξοικειωμένες . Είχαν όλες τον ιερέα τους. Κάθε πρώτη του μήνα πήγαινε και τους έκανε τον αγιασμό.
Οι ιερείς φρόντιζαν να περάσουν, ει δυνατόν από όλα τα σπίτια. Το έργο τους αυτό κρατούσε πολλές φορές ως τη δύση του Ηλίου.
Η επομένη ημέρα ξεκινούσε με χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες. Η λειτουργία των Θεοφανείων, τα υπέροχα σχετικά τροπάρια, ο Αγιασμός στο προαύλιο της εκκλησίας και η διανομή του Αγιάσματος σε όλους, που είχαν φροντίσει να έχουν μαζί τους ένα κατάλληλο ποτήρι, ένα κυπελλάκι. Ακολουθούσε η μετάβαση εν πομπή στο Ενετικό λιμάνι για τον Αγιασμό και των υδάτων της θάλασσας.
Ο Δεσπότης με τα άμφια του, τη μήτρα και την ποιμενική του ράβδο προηγούνταν και κοντά του ο Νομάρχης, ο Δήμαρχος , το Ιερατείο και οι αρχές της πόλης, πλαισιωμένοι από στρατιωτικό άγημα και προσκόπους. Τα εξαπτέρυγα και τα λάβαρα της εκκλησίας προχωρούσαν σε ρυθμό λιτανείας. Προηγούνταν η φιλαρμονική του Δήμου που έδινε το ρυθμό και η πομπή έκλεινε με θρησκευόμενο πλήθος του Ρεθυμνιακού κόσμου. Όλοι φορούσαν τα καλά τους, οικογένειες, νέοι, μεσήλικες και ηλικιωμένοι, με πρόσωπα που λαμποκοπούσαν από τη χαρά της συμμετοχής στη γιορταστική αυτή πομπή. Ιδιαίτερα εκδηλωτικές ήταν οι παιδικές παρέες, ,που έτρεχαν να προφτάσουν να πάρουν μια θέση που θα τους επέτρεπε να παρακολουθήσουν καλλίτερα την τελετή στο Ενετικό λιμάνι.
Πολλά σκάφη του μικρού λιμανιού με ανοικτές τις μηχανές τους έπλεαν από νωρίς κοντά στην είσοδο και στον γύρω χώρο, ενώ πολλοί Ρεθυμνιώτες με κάποιο αντίτιμο είχαν τη δυνατότητα να απολαύσουν την τελετή πάνω από ένα μικρό σκάφος ή μια βάρκα.
Σε λίγο η πομπή έφθανε στο λιμάνι. Στο στεγασμένο χώρο άφιξης και επιβίβασης των ταξιδιωτών ο Δεσπότης, ο Νομάρχης, ο Δήμαρχος, το Ιερατείον, οι ψάλτες, τα λάβαρα έπαιρναν τη θέση τους και άρχιζε η τέλεση του Αγιασμού. Στο τέλος, ο Δεσπότης ψάλλοντας το ‘εν Ιορδάνη’ έριχνε το σταυρό στη θάλασσα.
Η στιγμή αυτή ήταν φαντασμαγορική. Οι χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες από τα καμπαναριά των εκκλησιών της πόλης, οι σειρήνες όλων των σκαφών που βρίσκονταν στο λιμάνι, οι ψάλτες εν χορώ επαναλάμβαναν το εν Ιορδάνη, η μπάντα επαιάνιζε χαρμόσυνα και τολμηροί κολυμβητές με το μπανιερό τους αψηφώντας το κρύο βουτούσαν από τα γύρω πλεούμενα, βάρκες και καΐκια, στη θάλασσα και συναγωνίζονταν ποιός θα φτάσει πρώτος το σταυρό. Ο πρώτος που θα τον φτάσει θα τον παραδώσει στο Δεσπότη και θα πάρει την ευλογία του. Η εκκωφαντική βοή για αρκετή ώρα θα καλύπτει όλη την παραλία και τις γύρω περιοχές και θα κάνει το χειμωνιάτικο κλίμα συγκλονιστικό.
Σε λίγο η πομπή θα επιστρέψει στην εκκλησία, ενώ ο Ρεθυμνιώτικος κόσμος, ιδιαίτερα όταν ο καιρός το επέτρεπε, θα ξεχυθεί στη μεγάλη προκυμαία, που τότε το κύμα έφτανε και καμιά φορά ανέβαινε και πάνω στο πλακόστρωτο. Μια ατμόσφαιρα μοναδική. Η χαρά ήταν έκδηλη σε όλα τα πρόσωπα. Ανταλλάσσονταν χειραψίες και ατελείωτες ευχές από όλους προς όλους. Στο σπίτι το μεσημεριανό θα είναι γιορταστικό, ενώ το απόγευμα θα γιορτάζουν ο Φώτης, ο Ιορδάνης, ο Θεοφάνης, η Φωτεινή, η Ουρανία. Στην πόλη μας ήταν πολύ διαδεδομένα αυτά τα ονόματα. Πρέπει να περάσουμε να ευχηθούμε στους φίλους μας, να πιούμε το λικεράκι μας και να πάρουμε το γλυκό μας. Κάποιοι συνήθιζαν το βράδυ να οργανώνουν και πάρτι. Η γιορτή θα κρατήσει με τραγούδια και χορό ως τα μεσάνυχτα.
ΑΝΤΩΝΗΣ Β. ΣΤΕΦΑΝΑΚΙΣ
29 Δεκεμβρίου 2021.