Το Ατσιπόπουλο που έχει πρωταγωνιστήσει στα περισσότερα κεφάλαια των εθνοαπελευθερωτικών αγώνων, σεμνύνεται και για το ανθρώπινο δυναμικό του.

Αυτοδημιούργητοι οι περισσότεροι έχουν διακριθεί σε όλους τους τομείς της πνευματικής, επιστημονικής, οικονομικής και στρατιωτικής ζωής της χώρας και μέσα από το έργο και τη δράση τους τιμούν ιδιαίτερα και τον τόπο τους. Όσο για τον πολιτιστικό τους σύλλογο και με πρόεδρο την κα Αγγελιδάκη – Πετσαγκουράκη έχει σηκώσει ψηλά τον πήχη με εκδηλώσεις πανελληνίου ενδιαφέροντος. Όπως η βιβλιοπαρουσίαση που έγινε στο χώρο του, το απόγευμα της Κυριακής, μια όαση στην έρημο της πολιτιστικής μας ζωής λόγω της πανδημίας.

Το βιβλίο που παρουσιάστηκε με τίτλο «Η Επανάσταση του Θερίσου και η Μάχη του Ατσιποπούλου» φέρει την υπογραφή ενός ακόμα κορυφαίου των Κρητικών Γραμμάτων, του κ. Γεωργίου Περπιράκη. Κι όπως έγινε και με προηγούμενες εκδηλώσεις επετειακού χαρακτήρα την εκδήλωση έθεσε υπό την αιγίδα του το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κυρ. Βενιζέλος». Ο γενικός διευθυντής του Ιδρύματος, κύριος Νικόλαος Παπαδάκης, που έχει προλογίσει το βιβλίο, τίμησε και με την παρουσία του την εκδήλωση.

Θαυμάσιος ήταν ο πρόλογος από τη φιλόλογο κα Ελένη Γαρτζολάκη, που αναλύοντας το θέμα της «Η Κρητική Πολιτεία και το Κίνημα του Θερίσου» με εξαιρετική σαφήνεια και θαυμαστή πληρότητα μας μετέφερε στο κλίμα της εποχής που αναφερόταν το ιστορικό γεγονός.

Όπως είπε μεταξύ άλλων:

Ο πολυαίμακτος δεκαετής αγώνας και οι απροσμέτρητες θυσίες της επανάστασης του 1821 στην Κρήτη τελείωσαν χωρίς δικαίωση.

Οι Κρητικοί, όμως, γνωρίζοντας, ότι τα δικαιώματα των λαών δε χαρίζονται, αλλά κατακτιούνται, δε σταμάτησαν του αγώνες για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα. Διαρκώς ξεσηκώνονταν. Επαναστάτησαν το 1841, επαναστάτησαν το 1856, επαναστάτησαν το 1866, επαναστάτησαν το 1878, επαναστάτησαν το 1889, επαναστάτησαν το 1895, επαναστάτησαν το 1897.

Αν και η Τουρκία κατέπνιξε και αυτή την επανάσταση των Κρητών, υποχρεώθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις να εγκαταλείψει το νησί και να παραχωρήσει σε αυτό αυτονομία. Η Κρήτη έγινε αυτόνομο κράτος, με το όνομα Κρητική Πολιτεία. Δεν ήταν αυτό που ήθελαν οι Κρητικοί. Ήταν, όμως, λύση σαφώς καλύτερη από την Τουρκοκρατία. Την αποδέχθηκαν, θεωρώντας την ως ένα μεταβατικό στάδιο για την ένωση με την Ελλάδα, η οποία πίστευαν ότι θα πραγματοποιηθεί στο τέλος της τριετούς θητείας του Γεωργίου.

Το θετικό, όμως, και αισιόδοξο κλίμα των δύο πρώτων ετών, άρχισαν να σκιάζουν απειλητικά σύννεφα. Η διαφωνία αλλά και ο απολυταρχικός τρόπος διακυβέρνησης του Γεωργίου οδήγησε στην οριστική ρήξη μεταξύ τους, όταν το Μάρτιο του 1901 ο πρίγκιπας απέλυσε το Βενιζέλο από τη θέση του Υπουργού.

Η αναποτελεσματικότητα του πρίγκιπα να πραγματοποιήσει την ένωση, ύστερα από έξι χρόνια διπλωματικών προσπαθειών, με παραστάσεις και υπομνήματα προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, οδήγησε το Βενιζέλο, σε συνεργασία με τον Κ. Φούμη και τον Κ. Μάνο, να οργανώσει, με 400 ένοπλους Κρητικούς, κίνημα στο Θέρισο, αποσκοπώντας να εξαναγκάσει την ευρωπαϊκή διπλωματία να ασχοληθεί, εκ νέου, με το κρητικό ζήτημα, για να γίνει ένα βήμα προς την ένωση.

Πρώτο αίτημα του κινήματος ήταν η ένωση. Ο Βενιζέλος, όμως, ήξερε ότι αυτό ήταν, προς το παρόν, αδύνατο. Θα ήταν ικανοποιημένος, αν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις παραχωρούσαν μεταρρυθμίσεις, που θα βελτίωναν το καθεστώς της αυτονομίας και θα οδηγούσαν, αργότερα, στην Ένωση.

Και το πέτυχε. Το κίνημα ξεκίνησε στις 10 Μαρτίου του 1905. Οργανώθηκε μεν στο χωριό Θέρισο, αλλά εξαπλώθηκε, πολύ γρήγορα, σε ολόκληρη την Κρήτη – μέσα σε λίγες μέρες οι επαναστάτες ξεπερνούσαν τις επτά χιλιάδες και σε όλη την κρητική ύπαιθρο γίνονταν μάχες, με κυριότερες στο Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου και στη Γεωργιούπολη Χανίων. Τέσσερις μήνες μετά την έναρξή του, οι Μεγάλες Δυνάμεις, βλέποντας ότι ο πρίγκιπας αδυνατούσε να το καταστείλει στρατιωτικά, έχοντας την υποστήριξη μόνο της Ρωσίας, και ότι υπήρχε καθολική, σχεδόν, αποδοχή των επαναστατικών ιδεών από το λαό, κινήθηκαν προς εξομάλυνση της κρίσης με διαπραγματεύσεις. Ήταν αυτό ακριβώς που επεδίωκε ο Βενιζέλος. Οι Μεγάλες Δυνάμεις αναγκάστηκαν να ασχοληθούν πάλι με το κρητικό ζήτημα.

Οι διαπραγματεύσεις, οι οποίες έγιναν ερήμην του πρίγκιπα, ήταν σκληρές, διήρκεσαν όλο το καλοκαίρι του 1905 και κατέληξαν σε μια νέα ρύθμιση του κρητικού ζητήματος. Το κίνημα του Θερίσου πέτυχε αυτά στα οποία στόχευε ο Βενιζέλος. Η Ένωση δεν επιτεύχθηκε – διακαώς την επιθυμούσε. Άλλαξε, όμως, ο εσωτερικός τρόπος διακυβέρνησης της Κρητικής Πολιτείας, αντικαταστάθηκε ο αυταρχικός Ύπατος Γεώργιος με Έλληνα, τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, ιδρύθηκε ο Κρητικός Στρατός, απαλλάχθηκε η Κρήτη από τη Διεθνή Προστασία. Μπορούσε, πλέον, να χειρίζεται η ίδια και τα εξωτερικά της ζητήματα.

Εν κατακλείδι, με το κίνημα του Θερίσου ο Βενιζέλος απέδειξε, ότι «η θύρα της επιτυχίας δεν ανοίγεται σε αυτούς που την κρούουν αλλά στους γνωρίζοντες να την εκπορθούν», άποψη που καθόρισε τη μετέπειτα πολιτική του σταδιοδρομία στην Ελλάδα και την ανάδειξή του ως κορυφαίου ηγέτη του εικοστού αιώνα.

Η παρουσίαση του βιβλίου

Το βιβλίο παρουσίασε η κ. Αικατερίνη Γιαννούλη, φιλόλογος, αναφερόμενη πρώτα στον συγγραφέα που όπως πολύ εύστοχα παρατήρησε εκτός από συναρπαστικός ομιλητής είναι και εξαιρετικός συγγραφέας.

Εστιάζοντας στην εξαιρετική αυτή έκδοση είπε μεταξύ άλλων:

«Ο τόμος «Ατσιπόπουλο – Ιστορία, Οικονομία, Πολιτισμός», του 2015, είναι πρότυπο συνθετικής ικανότητας και ιστορικού πλούτου. Ο Γιώργης Περπιράκης είναι άνθρωπος με φωτεινό μυαλό και συνδυαστικό κριτικό πνεύμα, διαθέτει το έμπειρο μάτι συστηματικού και αντικειμενικού ερευνητή, αγαπάει την ιστορία και τη λαογραφία του τόπου του, έχει σπουδαίο τάλαντο στη συγγραφή και, ως δάσκαλος, δεν αμελεί, βεβαίως, το διδακτικό χαρακτήρα που πρέπει να έχει ένα βιβλίο, τόσο για τους νεαρούς αναγνώστες του όσο και για τους μεγαλύτερους.

Αυτός, λοιπόν, ο ακούραστος ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας ασχολήθηκε τον τελευταίο χρόνο με τη σύνθεση του βιβλίου που με χαρά έχουμε στα χέρια μας απόψε, το οποίο τιτλοφορείται «Η επανάσταση του Θερίσου και η μάχη του Ατσιποπούλου».

Η πρωτοβουλία για το έργο αυτό ανήκει σε έναν εξαίρετο φιλοπάτριδα Ατσιπουλιανό, τον αντιστράτηγο εν αποστρατεία Νικόλαο Σαμψών, ο οποίος, μάλιστα, προτάσσοντας πάντα το όφελος του χωριού του, ανέλαβε επίσης τη χορηγία για την έκδοση του βιβλίου από τις φιλόξενες Εκδόσεις Ινφογνώμων, καθώς και τη δωρεάν διανομή του στην αποψινή επετειακή εκδήλωση. Του είμαστε ευγνώμονες.

Το βιβλίο αυτό, λοιπόν, εκπονήθηκε με αφορμή την επέτειο της μάχης του Ατσιποπούλου. Η μάχη αυτή έλαβε χώρα στις βόρειες παρυφές του χωριού μας, στις 2 Αυγούστου του 1905, σαν σήμερα δηλαδή, πριν από 115 χρόνια!

Εκείνη την εποχή, βέβαια, η Κρήτη δεν ανήκε ακόμη στην υπόλοιπη ελεύθερη Ελλάδα, αλλά παρέμενε μια επαρχία της μεγάλης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Στην Κρητική Πολιτεία, ήδη από τις αρχές του 1899 προκηρύσσονται εκλογές για την ανάδειξη της Κρητικής Βουλής, που θα συνεργάζεται με τον πρίγκιπα Γεώργιο για το καλό του νησιού. Υπουργός Δικαιοσύνης στην πρώτη Κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας ήταν ένας νεαρός τότε δικηγόρος από τα Χανιά, ο -γνωστός σε όλους μας- Ελευθέριος Βενιζέλος του Κυριάκου.

Τα δύο πρώτα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας (1898-1900) είναι πολύ γόνιμα και παραγωγικά. Επιτελείται σημαντικό έργο στο νησί, σε ποικίλους τομείς.

Δυστυχώς, όμως, πολύ σύντομα γίνεται σαφές ότι η διακυβέρνηση του πρίγκιπα Γεώργιου δεν ικανοποιεί τους πόθους του κρητικού λαού.

Η σοβαρότερη διάσταση απόψεων εντοπίζεται στο θέμα της ένωσης της Κρήτης με την ελεύθερη Ελλάδα…».

Μετά από μια εκτενή αναφορά στα γεγονότα που οδήγησαν στη μάχη η εκλεκτή ομιλήτρια στάθηκε ιδιαίτερα στους πρωτοστάτες του αγώνα, τους Λιαντροχαράλαμπο και τον Αντρέα Μυλωνάκη, αλλά και (τόσους) άλλους αγωνιστές που οραματίζονταν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Συνεπώς, η μάχη του Ατσιποπούλου εντάσσεται ακριβώς μέσα σ’ αυτό το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο – είναι, δηλαδή, κομμάτι της Επανάστασης του Θερίσου.

Το βιβλίο του Γιώργη του Περπιράκη, πρόσθεσε η εκλεκτή ομιλήτρια, δεν εξαντλεί το περιεχόμενό του μόνο στην αφήγηση της μάχης, ως μεμονωμένου ιστορικού γεγονότος. Αντιθέτως, το βιβλίο αυτό είναι ένας θησαυρός πληροφοριών ποικίλης ύλης. Ώσπου να καταλήξει στη μάχη του Ατσιποπούλου, ο συγγραφέας δράττεται της ευκαιρίας να μας παρουσιάσει ποικίλες πτυχές της πορείας του χωριού μας μέσα στο χρόνο και όχι μόνο.

Στη συνέχεια η κ. Γιαννούλη ανάλυσε τα μέρη του βιβλίου και τις βιβλιογραφικές πηγές. Αντιπροσωπευτικά τα αποσπάσματα της εξαιρετικής ομιλίας που παραθέτουμε…

«…Στις 21 Ιουλίου οι Ατσιπουλιανοί σωματάρχες Λιανδρής και Μυλωνάκης στέλνουν επιστολή στον Βενιζέλο, όπου τον ενημερώνουν ότι στο χωριό παραμένουν 57 οπλίτες και ζητούν οδηγίες για την περίπτωση εξόδου των Ρώσων εναντίον τους. Η οδηγία από το επαναστατικό αρχηγείο του Θερίσου δεν έχει σωθεί, αλλά, κατά πάσα πιθανότητα, ήταν αυτονόητη: Αν οι Ρώσοι επιτεθούν, να τους αποκρούσετε!…

…Οι επαναστάτες του Ατσιποπούλου συνήθιζαν να πλησιάζουν πολύ κοντά στις ρωσικές φρουρές στον Κουμπέ και βάδιζαν επιδεικτικά (και προκλητικά) πάνω στην ατσιπουλιανή Γέφυρα. Κάποιες φορές μάλιστα πυροβολούσαν τους φρουρούς, Ρώσους και Χωροφύλακες, οι οποίοι όμως απέφευγαν να αντιπυροβολήσουν.

Την Κυριακή, 31 Ιουλίου, οι επαναστάτες κατεβαίνουν πάλι προς τη γέφυρα και πυροβολούν από διάφορες θέσεις τις φρουρές, οι οποίες αναγκάζονται να υποχωρήσουν.

Τη Δευτέρα, 1 Αυγούστου, επαναλαμβάνεται η ίδια κατάσταση.

Την ίδια ημέρα (1^η Αυγούστου) φτάνει στο χωριό Ρούστικα ο Κων. Μάνος, στενός συνεργάτης του Βενιζέλου, μαζί με τον Διευθυντή της Αστυνομίας Θερίσου Εμμανουήλ Παπαδερό και 70 οπλίτες. Στόχος τους είναι να καταλήξουν στο Σπήλι Αγίου Βασιλείου, στο πλαίσιο μιας αποστολής. Η ομάδα διανυκτερεύει στα Ρούστικα.

Λίγες ώρες μετά τα μεσάνυχτα, όμως, ειδοποιούνται ότι οι επαναστάτες στο Ατσιπόπουλο συγκρούστηκαν με Ρώσους και Χωροφύλακες το προηγούμενο απόγευμα και χρειάζονται επειγόντως ενισχύσεις.

Η ομάδα του Μάνου σπεύδει στο Ατσιπόπουλο, για να ενισχύσει τους επαναστάτες, αλλά, όταν φτάνουν το πρωί της Τρίτης, 2 Αυγούστου, διαπιστώνουν ότι επικρατεί απόλυτη ησυχία.

Οι ντόπιοι οπλαρχηγοί, Λιανδρής και Μπίρης, μαζί με τον Κιμιωνή και τον Καλογερή, βρίσκονται ήδη στο πεδίο της μάχης.

[Παπαδερός:] Ο Μάνος κατευθύνεται προς τα πρανή της Γέφυρας, όπου έρχεται αντιμέτωπος με Ρώσους και χωροφύλακες.

Ο Παπαδερός μαζί με τον οπλαρχ. Ανδρέα Μυλωνάκη καταλαμβάνουν τη θέση Μουριά (νότια της Γέφυρας), για να αντιμετωπίσουν τους Χωροφύλακες που βρίσκονταν εκεί.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, συνολικά, μάχονται: Από τη μία πλευρά, περίπου 130 με 150 Κρητικοί επαναστάτες (η αναφορά της εφημερίδας Ακρόπολις σε 200 άτομα είναι μάλλον υπερβολική).

Και από την άλλη πλευρά, πολλαπλάσιες δυνάμεις Ρώσων και Χωροφυλάκων, που ο συνολικός αριθμός τους ίσως ξεπερνούσε τα 1.000 άτομα (σύμφωνα με την εκτίμηση του Κ. Μάνου) και είχαν υπέρτερα πολεμοφόδια και πολεμικά μέσα στη διάθεσή τους.

Η μάχη που εκτυλίσσεται είναι φοβερή. Και οι 2 αντίπαλες παρατάξεις πολεμούν με μανία. Η συμπλοκή κρατάει περίπου 9 ώρες. Οι επαναστάτες είναι πολύ λιγότεροι από τις αρμοστειακές δυνάμεις, αλλά μάχονται με πείσμα.

Ωστόσο, οι Ρώσοι δεν χρησιμοποιούν τις οβίδες τους και προκαλούν τους επαναστάτες να πυροβολούν διαρκώς, εξαντλώντας έτσι τα πολεμοφόδιά τους. Όταν διαπιστώνουν ότι οι πυροβολισμοί των επαναστατών ελαττώνονται, άρα έχουν μειωθεί τα φυσίγγιά τους, οι Ρώσοι επιχειρούν κυκλωτική κίνηση και πλαγιοκοπούν τους επαναστάτες από 3 πλευρές!

Οι επαναστάτες, κυκλωμένοι και χωρίς σφαίρες, δεν έχουν άλλη επιλογή από την υποχώρηση…

Μετά από τη μάχη, οι Ρώσοι μπαίνουν θριαμβευτές στο Ατσιπόπουλο και τοποθετούν εκεί έναν λόχο στρατού. Επιβάλλεται πρόστιμο 2.000 δραχμών στους κατοίκους, ως αποζημίωση για τον φονευθέντα ρώσο στρατιώτη. Κατεδαφίζονται τα σπίτια του Χαρ. Λιανδρή, του Ι. Λιανδρή, του Ανδρέα Μυλωνάκη και του Στυλ. Δημητρακάκη.

Και, κυρίως, προκηρύσσεται Στρατιωτικός Νόμος στο χωριό, με αυστηρότατες διατάξεις.

Αξιολογώντας τη μάχη του Ατσιποπούλου, ο ίδιος ο Βενιζέλος αποδίδει την υποχώρηση των επαναστατών αποκλειστικά και μόνο στην εξάντληση των φυσιγγίων, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η Επανάσταση διαθέτει μεν αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό, αλλά στερείται πολεμοφοδίων και πολεμικών μέσων, στερείται δηλαδή οικονομικών πόρων. Αυτή η έλλειψη στοίχισε στους επαναστάτες μια περιφανή νίκη στο Ατσιπόπουλο…».

Και η κ. Γιαννούλη κατέληξε λέγοντας: «Το κίνημα του Θερίσου κλείνει τον κύκλο του με την υπογραφή της τελικής Συμφωνίας, στις 15 Νοεμβρίου 1905, στο μοναστήρι των Μουρνιών Κυδωνίας. Εξασφαλίστηκε γενική αμνηστία και οι Μ. Δυνάμεις δεσμεύτηκαν να επεξεργαστούν ένα χάρτη νέων παραχωρήσεων στον κρητικό λαό, αλλά αρνήθηκαν να επιτρέψουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Όλο αυτό το διαφωτιστικό ταξίδι μέσα στον κόσμο της πρόσφατης τοπικής ιστορίας, μάς το εξασφαλίζει ο Γιώργος Περπιράκης με την απέριττη και εικονοπλαστική γραφή του. Ένα ταξίδι που μας εξοικειώνει με πτυχές της ιστορίας του Ατσιποπούλου, οι οποίες αποτελούν σελίδες του μεγαλύτερου βιβλίου, της Ιστορίας του νησιού μας. Ένα ταξίδι που μας εμπλουτίζει και μας βοηθάει να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας, μέσα από τη δράση των προγόνων μας».

Άξιοι κάθε επαίνου

Ήταν μια εξαιρετική εκδήλωση που οφείλει την επιτυχία της στην συμμετοχή εκλεκτών ομιλητριών και ομιλητών αλλά και τη διάνθιση με προβολές που υποστήριξαν οι:

– Μιχάλης Παντ. Δημητρακάκης, Γιώργος Γεωργ. Λελεδάκης, Νίκος Δημ. Λελεδάκης, Χαράλαμπος Ευαγγ. Λιανδρής, Γιώργος Ελ. Ροδινός και Γιώργος Στυλ. Τζωρτζινάκης, που υποδύθηκαν τους Κρητικούς επαναστάτες.

Επίσης συνέβαλαν οι: Γιώργος Γεωργ. Λελεδάκη, που βοήθησε στη μαγνητοσκόπηση και Ειρήνη Μιχ. Γιαννούλη, που συμμετείχε στη διαδικασία αυτή με το μάτι έμπειρης φωτογράφου.

– Νίκος Δημ. Λελεδάκης και Παγώνα Ελ. Λιονή, με τη γλαφυρή ανάγνωση ιστορικών μαρτυριών.

– Ιωάννα-Γλαύκη Δερεδάκη και Μιχάλη Σπινθουράκη, με την τεχνική υποστήριξη της παρουσίασης.

– Χαράλαμπος Ευαγγ. Λιανδρής, για την πρόσβαση στην ιστορική σημαία του προ-προπάππου του, Λιαντροχαράλαμπου, ανεκτίμητου ιστορικού κειμηλίου της οικογένειας Λιανδρή.

«Ψυχή» της διοργάνωσης όπως πάντα ήταν η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου κ. που με τους άξιους συνεργάτες της.

Πρόσθεσαν στο πολιτιστικό μας γίγνεσθαι ακόμα μια σημαντική εκδήλωση.