Αν και μεγάλο «τζάκι» ήταν πάντα κοντά στον απλό άνθρωπο
Οι Βαλαρήδες ήταν από τα μεγάλα «τζάκια» του Ρεθύμνου Αλλά ο
βίος και η πολιτεία τους ήταν ένα μάθημα πρεπιάς, αρχοντιάς ,
ευγένειας και ανιδιοτελούς προσφοράς στον τόπο τους
Ήταν από τις πρώτες οικογένειες που γνώρισα όταν ήρθα στο
Ρέθυμνο και από αυτούς κατάλαβα και αγάπησα την τοπική κοινωνία
Από ό,τι μου έλεγε ο αείμνηστος Θεμιστοκλής Βαλαρής , η γενιά του
χανόταν στα βάθη των αιώνων
Εκείνος όμως μέσα από το βιβλίο του «Μια πόλη αναμνήσεις» μας
γνωρίζει την ιστορική φαμίλια του , από τον προπάππο του Τζώρτζη
Βαλαρή
Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΕ ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΟ ΒΙΟ
Ο Τζώρτζης και η Μαρία Βαλαρή απέκτησαν το 1862 ή 63 (εκείνες
τις εποχές δεν είχαμε την ακρίβεια των δηλώσεων στο Ληξιαρχείο,
ένα χαριτωμένο παιδί, το Μιχάλη
Θα είχε κλείσει τα τρία του χρόνια ο μικρός ,όταν ξέσπασε η
επανάσταση του 1866. Οι Τούρκοι αφηνιασμένοι με τους ντόπιους,
που πάλευαν για λευτεριά, πήραν με τη σειρά τα χωριά αφανίζοντας
και λεηλατώντας Αυτό που τους ενδιέφερε ήταν να πάρουν τα μικρά
παιδιά για να τα κάνουν γενίτσαρους
Από την εκδικητική μανία τους δεν μπορούσε να γλιτώσει το χωριό
των Βαλαρήδων το Ατσιπόπουλο. Όταν μπήκαν στο χωριό ,έτοιμοι
να σπείρουν το χαλασμό ,ο Τζώρτζης ήταν στα βουνά με τους άλλους
αγωνιστές και στο σπίτι ήταν μόνο η Μαρία κρατώντας το Μιχαλάκη
της αγκαλιά Με το που αντιλαμβάνεται τους Τούρκους , παίρνει το
παιδί πανικόβλητη , κατεβαίνει στον αχυρώνα , το σκεπάζει με άχυρα
και του συστήνει να μην κουνήσει μέχρι να του το επιτρέψει η ίδια
Και να ήθελε όμως ο μικρούλης δεν μπορούσε από το φόβο του να
βγάλει άχνα . Έμεινε εκεί ακόμα κι όταν ένοιωσε μια λόγχη να ψάχνει
στα άχυρα, όσο οι Τούρκοι μπήκαν και διαγούμιζαν το αρχοντόσπιτο
Και μόνο όταν έφυγαν, κατάφερε να πάρει ανάσα ,χωρίς το φόβο να
τον ανακαλύψουν Μέχρι τα 12 του χρόνια έζησε κι άλλες περιπέτειες
,γιατί το καπετανοχώρι του ,ήταν πρώτο σε κάθε ξεσηκωμό Και οι
Τούρκοι δεν τους χάριζαν
Στο μεταξύ ,έμαθε τα πρώτα γράμματα στο χωριό και μόλις έκλεισε
τα 12 χρόνια του, αποφάσισαν οι γονείς του να το στείλουν για
μεγαλύτερη ασφάλεια στην Αίγυπτο Εκεί ζούσε ένας συγγενής τους ,
από τους επιφανείς στην τοπική κοινωνία. Έτσι θα μεγάλωνε χωρίς
κίνδυνο μακριά από τη σκλαβιά των Τούρκων
Το ταξίδι δεν ήταν καθόλου εύκολο όπως διηγιόταν ο ίδιος αργότερα
στα παιδιά του Επειδή δεν υπήρχαν βαπόρια, ταξίδεψε με ένα μικρό
ιστιοφόρο. Το ταξίδι κράτησε κάπου δυο βδομάδες και ήταν
μαρτυρικό ,γιατί κοντά στα άλλα έπιασε και μια δυνατή φουρτούνα
Ο Μιχάλης και οι άλλοι ταξιδιώτες έφθασαν σε κακό χάλι στην
Αλεξάνδρεια. Αφού ξεκουράστηκε για λίγο πήγε να συναντήσει το
θείο του ,που έμενε στο Σιμπίν Ελ Κανάτερ (λίγο έξω από το Κάιρο)
Έπιασε δουλειά στις επιχειρήσεις του θείου του σπουδάζοντας
παράλληλα στο Αραβικό σχολείο. Από το εμπόριο του βάμβακος
απέκτησε τεράστια περιουσία απλώνοντας τις επιχειρήσεις του θείου
του που είχε πεθάνει στο μεταξύ.
Η ευαισθησία του στα κοινωνικά προβλήματα φαινόταν από την
προθυμία του να δανείσει όποιον είχε ανάγκη χρημάτων κι εκείνος
του επέστρεφε το χρέος, όποτε μπορούσε, σε βαμβάκι
Ακόμα κι όταν οι δίσεκτοι καιροί που ζούσε, τον έφεραν στο χείλος
της οικονομικής καταστροφής (όταν οι περιουσίες των Ελλήνων
πέρασαν στις Τράπεζες των Άγγλων) ο Μιχάλης συνέχισε να
εργάζεται με πείσμα κι έτσι σύντομα ορθοπόδησε ξανά
Στο μεταξύ είχε πάντα τη σκέψη του στο Ατσιπόπουλο. Το 1904
ολοκληρώνει την αγορά μεγάλης έκτασης στου Γάλλου, τα λεγόμενα
«Γερακαριανά» και συνεχίζει να επενδύει στο χωριό του με ένα
πάθος συγκινητικό Τρία από τα πανάκριβα σημεία του χωριού
περνάνε στην κατοχή του Κι εκείνος χαίρεται που αυτά γίνονται στον
τόπο του Όταν έφθασε σε ηλικία γάμου, παντρεύτηκε μια ισάξιά του
κοπέλα τη Φερενίκη, (1880-1955) που ήταν κόρη του Θεμιστοκλή
Μοάτσου και της Μαριγώς το γένος Δανδόλου και απέκτησαν
τέσσερα παιδιά. Το Γιώργο, το Θεμιστοκλή , τη Μαρία και την
Αιμιλία που ήταν ένα πανέμορφο κορίτσι αλλά έφυγε νωρίς
βυθίζοντας στο πένθος το Βαλαρέικο. Όσο για τη Μαρία ήταν τόσο
όμορφη που είχε ανακηρυχθεί και «Μις Ρέθυμνο» στα καλλιστεία του
1929
Επειδή το κλίμα της Αιγύπτου δημιουργούσε προβλήματα στη
Φερενίκη, εκείνη αναγκάστηκε να γυρίσει στο Ατσιπόπουλο με τα
παιδιά Ο άνδρας της , μένοντας πίσω, προσπαθούσε να διεκπεραιώσει
τις δουλειές του για να μπορεί να περάσει λίγο καιρό με τους δικούς
του
Μοιραζόταν αλλά ποτέ δεν παραπονέθηκε Αυτή όμως η απουσία του
πατέρα έστω για κάποιους μήνες το χρόνο ήταν το παράπονο των
παιδιών Αλλά δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά
Στο μεταξύ η πανέμορφη Φερενίκη , το «Ρεθύμνιον Ρόδον» όπως την
αποκαλούσε ο φίλος και κουμπάρος της οικογενείας, γιατρός
Νικόλαος Κ Μυστράκης( 1873-1956),ανέπτυξε σπουδαία πολιτιστική
δράση Ήταν άλλωστε μια μορφωμένη γυναίκα Είχε σπουδάσει στη
Σχολή Χίλ» των Αθηνών , σπουδές που ούτε στο όνειρό τους δεν
έβλεπαν οι κοπέλες της εποχής Διετέλεσε Αντιπρόεδρος του
Συλλόγου Κυριών (1912-1916) Αντιπρόεδρος του Λυκείου των
Ελληνίδων Ρεθύμνης ( (1917-1935) και Πρόεδρός του (1935-1954)
ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΒΑΛΑΡΗΣ
Ο γιός της Θεμιστοκλής υπήρξε από τις σημαντικότερες μορφές του
Ρεθύμνου και πρόδρομος της τουριστικής ανάπτυξης
Ήταν σπουδαίος άνθρωπος κι αυτό το βεβαιώνει με τα χέρι στην καρδιά , όποιος
τον γνώρισε.
Ο Θεμιστοκλής Βαλαρής γεννήθηκε το 1903. Αποτελεί δε φωτεινό παράδειγμα για
την εποχή του, γιατί παρά τις αντιξοότητες εκείνος κατάφερε να σπουδάσει στο
εξωτερικό μαζί με τον αδελφό του Γεώργιο. Οικονομικές Επιστήμες στη Λιέγη ο
Θεμιστοκλής, πολιτικός μηχανικός στη Γάνδη του Βελγίου, επίσης, ο Γεώργιος.
Για τη σπουδαία μόρφωσή του αρκεί να προσθέσουμε ότι μικρά παιδιά με τον
αδελφό του κατέβαιναν με γαϊδουράκια στο Ρέθυμνο κάθε βδομάδα για να κάνουν
μαθήματα Γαλλικών και Αγγλικών
Αυτό που αξίζει να τονιστεί ,στην αναφορά μας αυτή, είναι ότι ο νεαρός Ρεθεμνιώτης
παρά τη ζηλευτή του μόρφωση και την ευρωπαϊκή παιδεία που απέκτησε, δεν
ξέχασε ποτέ τις παραδόσεις του τόπου του. Όταν έφθασε στην καρδιά της Ευρώπης
άνοιξε διάπλατα τους πνευματικούς του ορίζοντες, επιτρέποντας στα νέα ρεύματα
και τις αντιλήψεις να τον πλησιάσουν. Από αυτά πήρε όσα υπόσχονταν αληθινή
πρόοδο. Είχε αυτό το σπάνιο χάρισμα της επιλογής, από τη θέση πάντα του
διψασμένου για προκοπή και μάθηση νέου ανθρώπου. Η ταχύτατη εξέλιξη που
διέκρινε στο διάστημα που σπούδαζε, να συμβαίνει γύρω του, εδραίωσε μέσα του
την πεποίθηση ,ότι καμιά μιζέρια δεν μπορεί να εγκλωβίζει έναν τόπο για πάντα, αν
οι άνθρωποι που ζούνε σ’ αυτόν έχουν διάθεση να σπάσουν τα δεσμά της
ηττοπάθειας και να παλέψουν για το καλύτερο.
Επιστρέφοντας στον τόπο του απέδειξε πως δεν είχε ξεχάσει τις ρίζες του αν και ο
τρόπος ζωής στην Ευρώπη είχε διαμορφώσει το χαρακτήρα του και τον τρόπο
συμπεριφοράς του. Ο ακριβής όρος «τζέντλεμαν» ταίριαζε στο Θεμιστοκλή Βαλαρή.
Ο ανοικτός χαρακτήρας του, η αρχοντιά σε όλες του τις εκδηλώσεις, τον έκαναν
περιζήτητο στις παρέες. Και βλέπομε να μη λείπει από την ποίηση του
Καλομενόπουλου, όπου αναφέρονται οι παρέες που άφησαν εποχή με τα γλέντια
τους.
Ήταν και καλλιτεχνική φύση. Έπαιζε θαυμάσιο βιολί και τραγουδούσε υπέροχα. Αυτό
το χάρισμα φαίνεται να κληροδότησε στην κόρη του, που εξελίχθηκε στη γνωστή
λαμπρή ερμηνεύτρια την οποία είχε ξεχωρίσει ο ίδιος ο Μάνος Χατζηδάκης. Και την
έχουμε απολαύσει αρκετές φορές στις υπέροχες συναυλίες της.
Ο Θεμιστοκλής Βαλαρής από την πρώτη μέρα που επέστρεψε από τις σπουδές του
στο Ρέθυμνο, άρχισε να βάζει υψηλούς στόχους. Κάποιοι από αυτούς ήταν
υπερβατικοί για την εποχή. Και το αποτέλεσμα αρκετές φορές ήταν ένα ισχυρό
χτύπημα στις προσδοκίες του. Δεν το έβαζε κάτω όμως. Ήξερε να αγωνίζεται. Και η
αποτυχία γινόταν πρόκληση να προσπαθήσει ξανά σε καλύτερες βάσεις. Κάποτε
βρέθηκε σε δεινή θέση χάνοντας όλη του την περιουσία ακόμα και την πατρική. Δεν
λύγισε. Κατάφερε να σταθεί στα πόδια του και να ξαναπάρει τη ζωή του στα χέρια
του αποκτώντας ξανά την οικονομική του ευρωστία, μετά από σκληρή δουλειά και
απίστευτη θέληση.
Μόνο μια συμφορά κατάφερε να τον κλονίσει .Ήταν τότε που «έφυγε» για το μεγάλο
ταξίδι η μικρή του αδελφή η Αιμιλία. Μέχρι το τέλος της ζωής του βούρκωνε στη
θύμησή της.
Οραματιστής καθώς ήταν και πνεύμα πάντα ανήσυχο διέβλεψε το μέλλον της πόλης
του, έστω κι αν η μιζέρια είχε δημιουργήσει ένα τοπίο θολό. Κι οι νέοι έσπευδαν να
μεταναστεύσουν γιατί δεν έβλεπαν φως ανάπτυξης από πουθενά.
Ο Θεμιστοκλής με μια αποφασιστικότητα που τρόμαζε κάθε συντηρητικό νου,
διέλυσε τις επιχειρήσεις του και επένδυσε τα πάντα στον τομέα του τουρισμού. Εκεί
έβλεπε τη μοναδική ευκαιρία ανάπτυξης του τόπου του.
Εκείνη την εποχή η τουριστική υποδομή στο Ρέθυμνο, ήταν ανύπαρκτη. Το
ξενοδοχείο «Βαλαρή» όμως στη γνωστή θέση, ήταν μια τουριστική μονάδα, πρότυπη
για την εποχή της. Με τον εξοπλισμό που διέθετε, από το ασανσέρ, μέχρι την
κεντρική θέρμανση και το τηλεφωνικό κέντρο, ήταν ο πρώτος πόλος έλξης
τουριστών. Κι αυτό θα πρέπει να αναφέρεται πάντα. Ο Θεμιστοκλής Βαλαρής ήταν ο
πρώτος που πίστεψε στο τουριστικό μέλλον του Ρεθύμνου και για χάρη του υψηλού
αυτού στόχου, επένδυσε την περιουσία του, για να αποδείξει και να δικαιωθεί τελικά.
Και σ’ αυτό τον τομέα του οφείλουμε πολλά.
Αλλά εκεί που πραγματικά αξίζει την αιώνια ευγνωμοσύνη μας είναι στις αναμνήσεις
του, που μας βοηθούν να ζήσουμε το Ρέθυμνο μιας άλλης εποχής. Οφείλουμε χάρη
γι’ αυτό στην γυναίκα του Ιωάννα που κατάφερε να τις εκδώσει 17 χρόνια αργότερα.
Εκείνος δεν είχε φιλοδοξίες συγγραφέα. Αυτό μου τόνιζε κάθε φορά που έφερνε
συνεργασία στην εφημερίδα και πολλές φορές του έθιγα το ζήτημα και τον
παρακινούσα να εκδώσει ένα βιβλίο. Η σεμνότητά του με αφόπλιζε πάντα.
Το βιβλίο όμως «Μια πόλη αναμνήσεις» είναι η μεγαλύτερη προσφορά του στις
επόμενες γενιές. Μας δίνει μια εικόνα του Ρεθύμνου, περιγράφει την κοινωνική ζωή,
προσθέτει λεπτομέρειες της καθημερινότητας που διευκολύνουν τον ερευνητή και
τέρπουν τον αναγνώστη. Γράφει απαλλαγμένος από πάθη και χωρίς αφορισμούς.
Συγκινητική είναι η αναφορά του στον παππού του Τζώρτζη Βαλαρή( 1815-1912)
Φορούσε ,γράφει στο βιβλίο του, σαλβάρια και άσπρα στιβάνια διατηρώντας τις
παραδόσεις που βρήκε Κι ήταν το τραπέζι του πάντα στρωμένο σαν να περίμενε να
δεξιωθεί κάθε περαστικό
Μια μέρα πριν πεθάνει , κατέβηκε στην πόλη και ζήτησε να δει τη νύφη και τα
εγγόνια του κάτω ,όπως παρακάλεσε την υπηρέτρια Κι όταν έτρεξε κοντά του η
Φερενίκη της είπε πως την αποχαιρετά γιατί πλησιάζει το τέλος του Την ίδια νύχτα
πέθανε
Ο γάμος του Θεμιστοκλή με την Ιωάννα το γένος Γεωργίου Στραπατσάκη ήταν το
δώρο του Θεού σ’ αυτόν τον υπέροχο άνθρωπο. Έζησαν το βίο που ονειρεύεται
κάθε ζευγάρι. Μαζί στις χαρές και στις λύπες. Και πάντα ένα στιβαρό χέρι από
πλευράς της κας Ιωάννας στον άντρα της μέχρι να περάσει η μπόρα.
Κι ήρθε το 1988. Μια χρονιά γεμάτη προβλήματα για όλους. Σαν να ήθελε η ζωή να
μας δώσει την ύστατη ευκαιρία ξεφάντωσης, περάσαμε στο Λύκειο Ελληνίδων,
εκείνη τη χρονιά, μια αξέχαστη Απόκρια με το χορό των Απάχηδων. Ο Θεμιστοκλής
Βαλαρής, παρά την ηλικία του, πρωταγωνιστούσε στο γλέντι αυτό. Μας έκανε όλους
να ξεχαστούμε και να ξεφαντώσουμε παρακινώντας τους πάντες για χορό και
τραγούδι.
Έτσι τον θυμάμαι και τον τιμώ όπως και τόσοι άλλοι Ρεθεμνιώτες.
ΙΩ ΑΝΝΑ ΒΑΛΑΡΗ
Η Ιωάννα του η αγαπημένη του γυναίκα , που ήταν χάρμα οφθαλμών να τους
καμαρώνεις στον περίπατό τους στη Λεωφόρο, ήταν κόρη του ανώτερου αξιωματικού
Γεωργίου Στραπατσάκη. Εκεί στη Σύρο που υπηρετούσε ο πατέρας της ως διοικητής
χωροφυλακής γεννήθηκε η Ιωάννα. Η επιστροφή στο Ρέθυμνο συνοδεύτηκε με πολλές
εμπειρίες γι’ αυτήν στον κοινωνικό τομέα, ενώ φαινόταν από μικρή πως διψά για τη γνώση.
Στο περιβάλλον του Λυκείου των Ελληνίδων που είχαν αφήσει τα ίχνη τόσο σημαντικές
γυναίκες από την οικογένειά της, η Ιωάννα διδάχτηκε τις αξίες του πολιτισμού μας και της
λαϊκής παράδοσης.
Σε ηλικία που οι συνομήλικές της ακολουθούσαν απλά τη μοίρα κάθε κοπέλας, η αξέχαστη
συμπολίτισσα έδειχνε μεγάλη έφεση στη γνώση με άριστη επίδοση στα μαθήματα και
ζηλευτή γλωσσομάθεια, αφού μιλούσε εξαιρετικά Αγγλικά, Γαλλικά και Γερμανικά.
Ο πόλεμος δεν της επέτρεψε να ακολουθήσει ανώτερες σπουδές. Εργαζόταν στην Τράπεζα
της Ελλάδος, προνόμιο σπάνιο για τις κοπέλες της εποχές όταν ήρθε η ώρα η καλή να της
θυμίσει τον μεγάλο προορισμό κάθε γυναίκας.
Η διαφορά ηλικίας, προσόν για τα ζευγάρια της εποχής, δεν υποβάθμιζε ούτε στιγμή τη
μεγάλη της τύχη να ενώσει τη ζωή της με τον περιζήτητο από τις καλές οικογένειες της
εποχής Θεμιστοκλή Βαλαρή.
Όμορφος, πλούσιος, μορφωμένος, με καλλιτεχνικές κλήσεις, ο άνδρας αυτός ήταν στα
όνειρα κάθε μητέρας που ήθελε να καλοπαντρέψει την κόρη της.
Η Ιωάννα, όταν της ζητήθηκε να αφήσει τη θέση της στην Τράπεζα, δεν έφερε καμιά
αντίρρηση. Είχε διδαχθεί από νωρίς τις αξίες της οικογενειακής ζωής.
Αφοσιώθηκε στην οικογένεια και στην ανατροφή τριών πανέμορφων και ταλαντούχων
παιδιών που απέκτησε. Ο Θεμιστοκλής, με την ιδιοσυγκρασία του ανθρώπου που
διακατέχεται από τη φλόγα για δημιουργία, δεν άργησε να αντιμετωπίζει τη σκληρή όψη της
ζωής.
Τότε η Ιωάννα έδειξε την άλλη πλευρά του χαρισματικού της χαρακτήρα. Ήταν πρότυπο
μεθοδικού ανθρώπου, που ζυγιάζει με προσοχή κάθε κίνηση, αλλά ποτέ δεν θέλει και να
βαλτώσει στη μιζέρια από φόβο να αντιμετωπίσει τη ζωή.
Η θητεία της Ιωάννας Βαλαρή στο Λύκειο Ελληνίδων έγραψε νέες σημαντικές σελίδες
δράσης στην πορεία του ιστορικού σωματείου.
Για πρώτη φορά συλλογικός φορέας έπαιρνε θέση σε καυτά ζητήματα του τόπουΚαι η
Πρόεδρος όμως ποτέ δεν έδωσε αφορμή για αρνητικό σχολιασμό. Κι ας γινόταν κάποτε
κάποτε καυστική όταν οι περιστάσεις το απαιτούσαν.
Λάτρης της γλώσσας η αξέχαστη συμπολίτισσα, τόλμησε να δημιουργήσει τμήματα αρχαίων
ελληνικών και ήταν μάλιστα από τις πρώτες που δήλωσε συμμετοχή.
Επίσης η λειτουργία των σχολών γονέων ήταν από τις μεγάλες προσφορές του Λυκείου
στον τόπο. Και τι να πούμε για την αναβίωση πανάρχαιων εθίμων που άφησαν εποχή.
Ήταν όμως και άνθρωπος η Ιωάννα Βαλαρή. Μια αγκαλιά ανοιχτή. Μια μελίρρυτη
παρηγοριά για κάθε πονεμένο. Κληροδότησε πολλές από τις αρετές αυτές στα παιδιά της και
κυρίως στη Φέφη της. Μια χαρισματική και πολυτάλαντη κοπέλα που έχει αναδειχθεί ως μια
από τις σημαντικότερες δυνάμεις στο πολιτιστικό γίγνεσθαι του τόπου.
ΑΛΛΟΙ ΒΑΛΑΡΗΔΕΣ
Δυο ακόμα Βαλαρήδες αναφέρει ο Γεώργιος Εκκεκάκης στο βιβλίοτου «Ρεθεμνιώτες που
πέρασαν αφήνοντας ίχνη» Είναι ο Νικόλαος από το Ατσιπόπουλο επίσης, αγωνιστής των
Κρητικών Επαναστάσεων 1858,1866,1878 (βιβλιογραφία Μιχάλη Τρούλη,και τον Φίλιππο
(1867-1910) Ήταν δικηγόρος κα μέλος του πρώτου δικηγορικού συλόγου Ρεθύμνης, μέλος
του Δ.Σ του Γυμναστικού Συλλόγου , το 1900 Διορίστηκε από τους Ρώσους ως Επιθεωρητής
Συμβολαιογρφείων θέση από την οποία παραιτήθηκε για α γίνει βουλευτής Αυτός γεννήθηκε
στην Αφρική
Θα συνεχίσουμε στο αυριανό φύλλο μας με άλλη ιστορική οικογένεια του τόπου μας
ΕΥΑ ΛΑΔΙΑ