Η Αρκαδική μεγαλοθυσία εμπνέει την πανελλήνια μούσα Γράφει η Λογ/χνις-Λαογρ. Ε. ΜΠΡΙΛΛΑΚΗ-ΚΑΒΑΚΟΠΟΥΛ

Βαθεία νυξ. Εις Ρέθυμνον σιγή νεκρά απλούται.

Δεν παίζει με τον άνεμον η δρυς και η μυρσίνη.

Μακράν της Ίδης το βουνόν αγέρωχον υψούται

και ανατέλλει αμυδρά η φθίνουσα σελήνη.

Του ΑΡΚΑΔΙΟΥ η μονή, ως φάσμα διοράται,

διήλθεν απ’ αυτής πνοή δεκατριών αιώνων.

Κατακτητάς ηλλάχθησαν και όμως δεν ηττάται,

αλλά γενναίως και αυτόν ενίκησε τον χρόνον…

(Δημ. Παπαρηγόπουλος)

Είναι γεγονός –άσχετα αν δεν το πολυγνωρίζομε, δυστυχώς- πως το ηρωικό ολοκαύτωμα του ΑΡΚΑΔΙΟΥ, που η λάμψη του σαν ολοφώτεινο μετέωρο συγκλόνισε το Πανελλήνιο, δεν θα μπορούσε ν’ αφήσει ασυγκίνητη την πρώτη των μουσών Ποίηση. Και μάλιστα όχι μόνο την Κρητική, λαϊκή ή έντεχνη και προπάντων τη λαϊκή, αλλά και το εξ ίσου σπουδαίο, την Πανελλήνια. Η ηρωική αντίσταση μιας χούφτας αποφασισμένων Κρητών πολεμιστών, ενάντια σε χιλιάδες εξαγριωμένους και εξαχρειωμένους, αν μη και πάνοπλους Τούρκους, και η δραματική απόφασή των, που δεν έπαιρνε πια άλλη αναβολή και ανοχή, να πεθάνουν καλύτερα, παρά να συνεχίζουν να ζουν κάτω από το δυσβάστακτο ζυγό της σκλαβιάς, δεν ήταν δυνατόν, παρά να τρικυμίσει όλη την εθνική ατμόσφαιρα. Όχι μόνο της Αθήνας, αλλά και όλης της μικρής τότε, απελευθερωμένης Ελλάδας και τον όπου γης αδελφό ελληνισμό, που με παντοίους τρόπους εξέφρασε το θαυμασμό και την συμπαράστασή του. Πολύ περισσότερο, γίνηκε πηγή έμπνευσης σε ονομαστούς ή άσημους ποιητές, που γράψανε και απαθανάτισαν την Αρκαδική Μεγαλοθυσία με απαράμιλλους σε δραματικότητα, ωραιότατους στίχους.

Ανάμεσα σ’ αυτούς τους Πανέλληνες ποιητές, ξεχωρίζει για το πρωτότυπο των στίχων του, καθώς μέσα στην όλη δραματικότητά τους, ωστόσο γέμουν από ασυνήθιστες, για τέτοιες περιπτώσεις, ρομαντικές, όπως παραπάνω διαβάσαμε, χαρακτηριστικές εικόνες, ο νεαρός τότε Αθηναίος Δημ. Παπαρηγόπουλος. Στο ποίημά του, με τίτλο «ΑΡΚΑΔΙ» αφού πρώτα μας δίνει μια γενική, όμως τόσο τραγικά ρομαντική εικόνα, για την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στη Ρεθεμνιώτικη πολιτεία. Αλλά και μακρύτερα, στης Ίδης το βουνό και στο Αγιομονάστηρο του Αρκαδιού, στη συνέχεια περιγράφει την αγωνία των εγκλείστων στην Ιερά Μονή γυναικοπαίδων από τα απανωτά και μανιασμένα γιουρούσια των Τούρκων και την ηρωική αντίσταση των πολιορκημένων. Το δράμα κορυφώνεται με την ηρωική μορφή του Ηγουμένου Γαβριήλ, που γράφει σχετικά μ’ αυτόν, τους παρακάτω στίχους:

Μόνος υπό τας σκοτεινάς στοάς του υπογείου,

ζωννύμενος υπό σωρών, πυρίτιδος προσμένει,

να δώσωσι το σύνθημα εκτάκτου μαρτυρίου…

Κι εξακολουθεί:

Ο δείπνος σου ο μυστικός, Ελλάς εκεί τελείται,

εις της πατρίδος των βωμόν και της ελευθερίας.

Χύνει το αίμα δι ημάς τους Έθνους ο Μεσσίας.

Σιγή, ο Τούρκος προχωρεί,

Ηγούμενε τον βλέπεις;

Δεν είν’ εκείναι αι φωναί των δυστυχών νηπίων;

Ματαία η αντίστασις, προς τι όπλον στρέφεις;

Πυρ! Εκ στομάτων άνωθεν, αντήχησε μυρίων…

Η μία πτέρυξ της Μονής εις Τρίμματα μυρία

σφενδονισθεία, έπεσε χαμαί συστρεφομένη.

Το έδαφος εσάλευσε, ερράγη και αγρία

η Ίδη αντεβόησε, πικρώς εκπεπληγμένη…

Εξ ίσου δραματικοί είναι, και οι στίχοι του Κερκυραίου ποιητή Γερ. Μαρκορά, εμπνευσμένοι κι αυτοί από την Αρκαδική θυσία. Και γράφει ανάμεσα στους άλλους και τους παρακάτω, λίαν χαρακτηριστικούς κι ακαταμάχητα ηρωικούς στίχους του:

… Με τις φλόγες ο κρότος εχύθη

στην μιαν άκρη της γης και της άλλη.

ΖΗΤΩ! ΖΗΤΩ! αναρίθμητα στήθη

εφώναξαν ως τ’ άστρα, παντού.

τί θα πράξουν της γης οι μεγάλοι;

Τι στο νου τους κρυφά μελετούν;

Μες στα κρύα σωθικά δεν ακούνε,

μήτε σπίθα του ενδόξου

ΑΡΚΑΔΙΟΥ…

Είναι, σαν κι οι στίχοι τούτοι να παίρνουν μια άμεση, σήμερα, επικαιρότητα, με το Κυπριακό δράμα και τα τόσα άλλα εθνικά θέματα, που συνεχώς οξύνουνται και μας προετοιμάζουν για νέες εθελοθυσίας. Δυστυχώς, έτσι τόχει γράψει η μοίρα:

Τη Λευτεριά στον Έλληνα,

ποτέ δεν την χαρίζουν,

πάντα με αίμα και σπαθί

μονάχος την κερδίζει…

Ίδιοι και σήμερα οι πρωταγωνιστές που επιβουλεύουνται τη γη την Ελληνίδα, με ίδιες δόλιες αιτίες, με ασίγαστο πάθος. Κουράγιο καημένη Ελλάδα.

ΑΡΚΑΔΙ, Αγιομονάστηρο, της ΚΡΗΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ 

Άγιο και πανένδοξο, Ανάστασης Λαμπάδα,

σαν φωτεινό μετέωρο έλαμψες στην Ελλάδα.

δίχως να νοιώσει σπαραγμό και δίχως να δακρύσει,

γι’ αυτούς π’ ολοκαυτώθηκαν για την ελευθερία

και λάμπρυναν από ξαρχής την Κρητική Ιστορία.

Ο ξεσηκωμός της Κρήτης, ο ένας από τους πολλούς και συγκεκριμένος εκείνος του 1866, που κορυφώθηκε στην ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης του Αρκαδιού και με το τραγικά ηρωικό τέλος των εγκλείστων, συγκλόνισε σύμπασα την Ελληνική ψυχή, που ανατρίχιασε από αδελφικό πόνο και συναισθηματισμό. Πλήθος νέοι, ακόμη και παντρεμένοι με παιδιά, ζήτησαν στους τόπους καταγωγής των, να στρατευτούν και να φτάσουν το συντομώτερο να βοηθήσουν τη σκληρά δοκιμαζόμενη ηρωική Κρήτη.

Κι επικράτησε ένας τέτοιος πατριωτικός ενθουσιασμός, που όπως διαβάζομε, ένας Γορτύνιος, ο γνωστός περιηγητής Ποταγός, σ’ ένα σύντομο δημοσίευμά του, μας δίνει την ακόλουθη παραστατική εικόνα:

«Κατηγωνίζετο και τότε, μετά από πολλούς άλλους υπέρ της ελευθερίας αγώνας, η ηρωική Κρήτη. Ότε προ μηνών, ποιήσας προτρεπτικόν υπέρ των αγωνιζομένων, έρανον, ανεθουσίασα τόσον τον λαόν, ώστε πολλοί νέοι απεφαίνοντο ίνα εκθέσω και κατάλογον προς εγγραφήν, όπως απελθόντες συμπολεμήσωμεν…

Κι είναι αλήθεια, πως την τραγική εκείνη εποχή, με τη θολή ατμόσφαιρα, από την τρικυμία που παράδερνε το ηρωικό νησί μας, πολλοί αδελφοί Έλληνες από την άλλη Ελλάδα και ιδιαίτερα μαχόμενοι αξιωματικοί, ζήτησαν ναρθούν και να πολεμήσουν στην Κρήτη, για τη λευτεριά της. Για τη νίκη του Χριστιανικού Σταυρού ενάντια στο μιαρό μισοφέγγαρο.

– Στην Κρήτη να παλαίσω,

ναι, πάρετέ με, τι χαρά!…

Εκεί το αίμα μ’ ας χυθεί

γράφει για τους πρόθυμους αυτούς εθελοντές του Κρητικού αγώνα, στο πολύστιχο ποίημά του, με τον τίτλο: Ο ΕΛΛΗΝ ΛΟΧΑΓΟΣ, ένας άλλος Κερκυραίος ασήμαντος, ως τότε, ποιητής, ο Γεράσιμος Μαυρογιάννης, που στάθηκε κι ένας από τους πρωταγωνιστές της Ένωσης των Επτανήσων με την μητέρα Πατρίδα Ελλάδα.

Ο Αχιλλέας ΠΑΡΑΣΧΟΣ, ο αναγνωρισμένος Αθηναίος εθνικός ποιητής, εκπρόσωπος του θεριεμένου πατριωτισμού, που φυσούσε τότε στην Αθήνα, βρήκε με αφορμή την Κρητική Επανάσταση του 1866, την ευκαιρία να ξεχύσει από την τυρταϊκή του λύρα στίχους κοχλακιστούς. Και πρώτα-πρώτα ζωντάνεψε με χοχλακιστούς στίχους του, τη σεμνή, μα τόσο ηρωική φυσιογνωμία του Ηγουμένου Γαβριήλ, που την σκιαγραφεί με το ακόλουθο επίγραμμά του:

… Και ήδη έμβαιναν εις την Μονήν αντήχει

ο κρότος των βημάτων των, εσείοντο οι τοίχοι.

Ότε το μαύρον ράσον σου

κι εύρε τ’ ΑΡΚΑΔΙ άνωθεν νεφών,

το ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ.

Στην επιλογή των αφιερωμένων στην ΑΡΚΑΔΙΚΗ ΜΕΓΑΛΟΘΥΣΙΑ, χαρακτηριστικών ποιημάτων Ελλήνων Ποιητών, προτίμησα εκείνα τα στιχουργημένα στη γλώσσα της εποχής της, τη λογία δηλαδή ή την επονομαζόμενη και «Αθηναϊκή Σχολή».

Η εκφραστική λιτότητα των ποιημάτων τούτων, που είναι απόρροια της λογίας γλώσσας στην οποία συντάχθηκαν, χωρίς ωστόσο να υστερούν ποσώς σε δραματικότητα και σε τραγική εξιστόρηση των γεγονότων, δίνουν μια άλλη διάσταση. Αν λέμε και βροντοφωνάζουμε «επιστροφή στις ρίζες», δεν πρέπει, νομίζω, να μας διαφεύγει καν το γεγονός, πως η λογία γλώσσα για ένα μακρύ χρονικό διάστημα εξέφρασε την ποίηση και τη Λογοτεχνία μας γενικότερα. Και πως σ’ αυτήν έχουν γραφτεί έργα μεγάλης έμπνευσης, που αγαπήθηκαν όσο και οι δημιουργοί των. Χωρίς να παραλείψω να αναφέρω, πως όλη η εκκλησιαστική υμνολογία, τα Ευαγγέλια κ.λπ. είναι γραμμένα σ’ αυτήν τη γλωσσική έκφραση που πάση θυσία οφείλομε να τη διατηρήσομε στην επιφάνεια. Ο καταποντισμός της, αλίμονο, θα συμπαρασύρει, εκτός των άλλων, αν δεν έχει ήδη επιδράσει, καταλυτικότατα, τη θρησκευτικότητα των νέων. Αφού σαν τους ερωτούμε, γιατί απέχουν από την Εκκλησία, μεταξύ των άλλων αιτιάσεων, είναι και πως δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα!! Μήπως έχουν άδικο;