Περνάμε συχνά από την Λεωφόρο Πορτάλιου αλλά είναι ζήτημα πόσοι ξέρουν το βίο και την πολιτεία ενός σημαντικού ήρωα, που υπήρξε Γενικός Αρχηγός Αμαρίου και συμμετείχε στις επαναστάσεις του 1878, 1889, 1896, 1897. Ακόμα υπήρξε μέλος της Δημογεροντίας Ρεθύμνης.
Η καταγωγή του ήταν από την Παντάνασσα, που πρωταγωνίστησε σε αρκετούς επαναστατικούς αγώνες. Οι άνθρωποι της περιοχής, σεμνοί και λεβεντόψυχοι, χωρίς ποτέ να χρεώνουν στην πατρίδα πολύτιμες υπηρεσίες τους δεν αναφέρθηκαν ιδιαίτερα στη δράση τους, τόσο στις επαναστάσεις όσο και στη διάρκεια της Αντίστασης.
Από το ηρωικό αυτό χωριό λοιπόν καταγόταν ο Πορτάλιος, που σημειωτέον πούλησε τη μισή του περιουσία για τον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Τούρκων.
Ο Εμμανουήλ Πορτάλιος υπήρξε από τους εκλεκτούς της επαρχίας Αμαρίου και όχι μόνον, συνετός και παράτολμος συνάμα, ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τους κατοίκους της περιοχής.
Tο βάπτισμα του πυρός
Γεννήθηκε το 1830, στον απόηχο της επανάστασης του 1821. Γόνος ιστορικής οικογενείας με πολλές περγαμηνές σε επαναστατικούς αγώνες, ανατράφηκε με τη μυρωδιά του μπαρουτιού και της ευθύνης να συμβάλει στην απελευθέρωση του τόπου του. Οι αρετές του και η γενναιότητά του φάνηκαν την πρώτη φορά που πήρε το βάπτισμα του πυρός, στα 1858 συμμετέχοντας στην επανάσταση του Μαυρογένη.
Αναδείχτηκε ο απαράμιλλος ηρωισμός του όμως, ακόμα περισσότερο στην επανάσταση του 1866. Εκπροσώπησε επάξια τόσο το χωριό του όσο και ολόκληρη την επαρχία. Στην πολιορκία του Αρκαδίου ήταν από τους μεγάλους υπερασπιστές, παρά το γεγονός ότι έγινε προσπάθεια πριν από χρόνια να υποβαθμιστεί η συμβολή του. Θυμάμαι πόσο μελάνι χύθηκε όταν αφαίρεσαν τη φωτογραφία του από το Μουσείο επειδή, λέει, δεν πολεμούσε… μέσα στο μοναστήρι. Κι όπως ήταν φυσικό αυτό προκάλεσε την αντίδραση συγγενικών του προσώπων. Στενός συγγενής του ήρωα επανειλημμένα είχε δημοσιεύσει διαμαρτυρίες του και στην εφημερίδα μας, αλλά χωρίς ανταπόκριση. Ας ελπίσουμε ότι με την ολοκλήρωση του Μουσείου, κάποιες αδικίες θα αποκατασταθούν. Γιατί έχει σημασία ποιος βοήθησε στην επανάσταση εκείνη το ηρωικό Μοναστήρι ανεξάρτητα από ποιο μετερίζι πολέμησε.
Τα ανδραγαθήματα του Εμμ. Πορτάλιου δεν πέρασαν απαρατήρητα κι έτσι μέσα στην επανάσταση του 1878 είχε το βαθμό του αρχηγού της περιοχής του Αμαρίου και λίγο αργότερα το βαθμό του Γενικού Αρχηγού.
Ο Νέστορας της εποχής του
Η σωφροσύνη του πάντως τον έκανε ξεχωριστό και από διάφορα γεγονότα εξάγουμε το συμπέρασμα ότι ο Αμαριώτης ήρωας, ήταν ένας Νέστορας της εποχής του.
Για παράδειγμα:
Στο σχετικό φάκελο του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης και με βάση τις αναφορές που κάνει η εφημερίδα «Κρητικός Κόσμος» (αρ. φύλλου 299-21/5/1969) στις 11 Σεπτεμβρίου 1868, η προσωρινή κυβέρνηση Κρήτης με το υπ’ αριθ. 3150 έγγραφό της, γνωρίζει στον Εμμανουήλ Πορτάλιο, ότι διορίζεται μέλος του έκτακτου δικαστηρίου του συγκροτηθησομένου για να δικάσει άτομο που κατηγορείτο για προδοσία.
Στις 9 Φεβρουαρίου 1878 οι κάτοικοι της επαρχίας Αμαρίου, συνελθόντες στην Ιερά Μονή Ασωμάτων εξέλεξαν και διόρισαν τον Εμμανουήλ Πορτάλιο Αρχηγό του χωριού Παντάνασσα, η δε προσωρινή διοίκηση Κρήτης με δική της απόφαση, λίγες μέρες αργότερα, επικύρωσε την εκλογή αυτή.
Στις 31 Μαΐου, η προσωρινή διοίκηση Κρήτης με έγγραφό της τον ειδοποιεί για τις ανάγκες και τον εξουσιοδοτεί να εξοικονομήσει τις απαραίτητες προμήθειες του πολέμου για κάθε επαρχία.
Στις 2 Ιουνίου πάλι η ίδια διοίκηση του ζητά να οργανώσει τη σύσκεψη που είχε προγραμματιστεί να γίνει 15 Ιουνίου 1879 με συμμετοχή όλων των Γενικών Αρχηγών και Αρχηγών του νησιού στο χωριό Τζιτζιφές Αποκορώνου, για να συζητηθούν οι όροι που τους πρότεινε ο Άγγλος πρόξενος και να του δώσουν μια τελική απάντηση.
Όλα για την πατρίδα
Όπως ήταν αναμενόμενο ο Πορτάλιος σε όλες τις αποστολές έδινε τον καλύτερο εαυτό του. Και χωρίς ποτέ να επιδιώξει ηθική ή άλλη ανταμοιβή, αντίθετα προσέφερε και την περιουσία του για τις ανάγκες του αγώνα.
Έτσι στις 28 Αυγούστου του 1896 το προεδρείο της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών, λαμβάνοντας υπόψη της όλους τους αγώνες του καπετάν Μανόλη Πορτάλιου, εκφράζει προς αυτόν τις ευχαριστίες της και τον συνιστά άξιον κάθε υποστήριξης.
Αυτά όμως φαίνεται πως ήταν λόγια της στιγμής, που παίρνει ο άνεμος σε πρώτη ευκαιρία. Διαφορετικά δεν θα υπήρχε και αυτός στη χορεία των απόρων αγωνιστών όπως βλέπουμε αργότερα.
Ο ίδιος απέφευγε να προβάλει το έργο του. Σε μια αίτησή του μόνο προς τη διοίκηση Κρήτης, αναφέρει ότι στην αρχή της Επανάστασης του 1866, εξελέγη παρά της επαρχίας Αμαρίου και πληρεξούσιος της τμηματικής επιτροπής Νομού Ρεθύμνης, μετά δε τον θάνατο του Διογένους Μοσχοβίτη εξελέγη Αρχηγός Αμαρίου, καθώς και εις πάσας τα λοιπάς επαναστάσεις μέχρι του 1897 διετέλεσε και ως πρόεδρος της επιτροπής κατατάξεως των Κρητών Αγωνιστών κατά το 1903. Ο ίδιος δε ως άπορος αγωνιστής κατετάγη εις την πρώτη τάξη των αγωνιστών της Κρήτης.
Αργότερα βρέθηκε στην Αθήνα όπου και πέθανε το 1909.
Παιδιά του ήρωα ήταν οι Ιωάννης, Στυλιανός, Νικόλαος και Γεώργιος που επίσης διέπρεψαν σε εθνικούς και κοινωνικούς αγώνες.
Αυτός ήταν ο Εμμανουήλ Πορτάλιος, ο συνεπής αγωνιστής, ο ανιδιοτελής πατριώτης που όπως όλοι οι μεγάλοι, δεν έτυχαν τιμών και υλικών απολαβών, αντίθετα πέθανε φτωχός αλλά ένδοξος.
ΕΥΑ ΛΑΔΙΑ