Πέρασαν κιόλας δέκα χρόνια από τότε που ο Ιδομενέας Σταυρουλάκης έφυγε από κοντά μας. Θα τον θυμόμαστε όλοι όσοι τον γνωρίσαμε ως σκέτο «Ιδομενέα», με το μικρό του όνομα, προνόμιο που ελάχιστοι άνθρωποι είχαν ποτέ, γιατί ήταν πραγματικά μοναδικός. Οι απλοί άνθρωποι του Αμαρίου και της ρεθεμνιώτικης υπαίθρου θα τον θυμούνται ακόμα πιο απλά, ως «Δουμενέα». Στους νέους που δεν τον γνώρισαν και στους οποίους απευθύνεται περισσότερο το σημείωμα αυτό, θα λέμε ότι υπήρξε μια εξαιρετικά πληθωρική προσωπικότητα, που κάθε προσπάθεια περιγραφής θα τον αδικούσε κατάφορα.
Η είσοδος και η διαδρομή του στον χώρο της οικολογίας
Ο Ιδομενέας είχε προσεγγίσει την οικολογία από τη σκοπιά της υγείας. Καλοπερασάκιας στα νιάτα του, όπως ο ίδιος έλεγε, δεν είχε φεισθεί κρεοφαγίας, ξενυχτιών και λοιπών απολαύσεων, εκείνης της θήρευσης ανύποπτων ζωντανών του θεού συμπεριλαμβανόμενης. Η ζωή αυτή, ή μάλλον οι κραιπάλη αυτή, τον είχε φέρει κάποτε μπρος χείλος του θανάτου. Τον έσωσε ο συμπατριώτης μας καθηγητής της αφαρμάκου ιατρικής δρ. Κουμεντάκης και από τότε έβαλε στοίχημα με τον εαυτό του να μην ξαναφτάσει ποτέ πια στο σημείο αυτό. Πέταξε το τουφέκι και κυνήγησε το κυνήγι -αποκαλούσε μάλιστα τους κυνηγούς «ζωοφονιάδες»-, δεν ξανάβαλε κρέας στο πιάτο του, εξοστράκισε το αλκοόλ και ζούσε με χόρτα, όσπρια, ελάχιστα γαλακτοκομικά προϊόντα, φρούτα και ξηρούς καρπούς. Κι αν έζησε από τότε περισσότερα από είκοσι υγιή χρόνια, αυτό το χρωστούσε -και δεν έπαυε να το διακηρύσσει- στην υγιεινή ζωή που ακολουθούσε απαρέγκλιτα.
Από την αφετηρία αυτή ορμώμενος προσέγγισε το χώρο των Οικολόγων Ελλάδας. Αργότερα δεν αρνήθηκε να κατέβει μαζί τους υποψήφιος σε βουλευτικές εκλογές και προς τιμήν της η κοινωνία του Ρεθύμνου, ιδιαίτερα της υπαίθρου, τον τίμησε με την ψήφο της. Ο ίδιος, όμως, κατάλαβε κατά την προεκλογική εκείνη εκστρατεία ότι αντιμετωπίζονταν από τους πολίτες ως ένας ακόμη πολιτικός και αυτό του αφαιρούσε την μέχρι τότε ακουστότητα που είχε στην κοινωνία, μέσω των συνδιαλέξεών του και των ραδιοφωνικών του εκπομπών. Γι’ αυτό και δεν ξανάβαλε υποψηφιότητα, χωρίς όμως ποτέ να κρύβει τη συμπάθειά του και να ενισχύει το χώρο αυτό.
Σταδιακά η εμπειρία του τον οδήγησε σε περισσότερο εντοπισμένες λύσεις, κατά το οικολογικό «σκέψου ολικά, δράσε τοπικά». Έτσι, μαζί με τον Θωμά και την Πέτρα Pascoe, του πρώτους βιοκαλλιεργητές στο νησί μας, ίδρυσαν τον Σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος Κρήτης. Η ίδρυσή του και η εξαρχής συμμετοχή στο Σύλλογο μεγάλου αριθμού πολιτών και προσωπικοτήτων, η επέκτασή του σ’ ολόκληρη την Κρήτη, η ακουστότητά του στους παρεπιδημούντες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες στην Κρήτη, η δικτύωσή του με τους Πράσινους και το αρχικό κύρος του στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενέπνευσαν αισιοδοξία στον Ιδομενέα, ο οποίος και εκλέχτηκε παμψηφεί πρόεδρός του. Τον Σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος Κρήτης ακολούθησε ο Περιβαλλοντικός Σύλλογος Ρεθύμνου, του οποίου υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος.
Ο Ιδομενέας δεν ήταν τόσο άνθρωπος της θεωρίας όσο της πράξης. Διατηρούσε ένα ευρύτατο δίκτυο ενημέρωσης, που αφορούσε το σύνολο του νομού Ρεθύμνης και το οποίο του έδινε τη δυνατότητα να γνωρίζει τα οικολογικά εγκλήματα τη στιγμή ακριβώς που συντελούνταν και να αντιδρά με την αντίστοιχη ταχύτητα. Οι απλοί άνθρωποι εμπιστεύονταν προσωπικά τον Ιδομενέα, στο όνομα του οποίου και ορκίζονταν. Με τη σειρά του εκείνος δεν πρόδωσε ποτέ την εμπιστοσύνη τους, καλύπτοντας, όταν ήταν απαραίτητο, τις «πηγές» του και καλλιεργώντας συστηματικά μια υγιή σχέση μαζί τους.
Η προσφορά του στην οικολογία
Η προσφορά του στην οικολογία υπήρξε πολυποίκιλη. Από την φαρέτρα του είχαν τοξευτεί αλλεπάλληλες φορές ο ανεπαρκής πρωτοβάθμιος βιολογικός καθαρισμός του Ρεθύμνου, το ελαττωματικό δίκτυο ύδρευσης, που απαιτούσε κάθε τόσο νέες θυσίες (φράγμα Ποταμών, λίμνη Κουρνά, γεωτρήσεις Κούμων), τα σκουπίδια και οι χωματερές Μαρουλά και Αρκαδίου, τα απόβλητα των ελαιουργείων και των τυροκομείων, η ηχορύπανση που προκαλούσε στην πόλη και ιδιαίτερα στους τροφίμους του Νοσοκομείου η Γιορτή του Κρασιού («η γιορτή των μπεκρήδων», όπως την αποκαλούσε), το ενεργειακό και η κρεοφαγία.
Αν ρίξουμε μια φευγαλέα ματιά σε μερικά από τα κατά καιρούς δημοσιεύματά του, θα προσέξουμε πόσο διαφορετικά ήταν τα θέματα με τα οποία καταπιάστηκε, από το 1985 και εξής: οι αεροψεκασμοί, τα ζώα που ήταν φυλακισμένα στον Δημοτικό Κήπο, ο ίδιος ο Δημοτικός Κήπος και η υποβάθμισή του, οι αμαρτωλές λιμνοδεξαμενές Βιζαρίου, Αρκαδίου και Γονομιού, η ανυπαρξία τότε ανακύκλωσης, το κυνήγι των «ζωοφονιάδων», όπως αποκαλούσε τους κυνηγούς και το εκτροφείο θηραμάτων που δημιούργησαν για να έχουν κάτι να μπαλωτάρουν, η επέκταση του νοσοκομείου και όχι η προσπάθεια αποκέντρωσής του στα περίχωρα της πόλης, το ενεργειακό, οι άσκοπες και συχνά εκδικητικές κοπές αιωνόβιων δέντρων (πλάτανοι ποταμού Λιγιώτη, ευκάλυπτοι 2ου Σχολείου, κουκουναριά Β’ Λυκείου, αλμυρίκια εθνικής οδού), τα φυτοφάρμακα και άλλα πολλά.
Κύκνειο άσμα του ως προέδρου του Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Κρήτης υπήρξε η προσφυγή στο Νομαρχιακό Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο Συμβούλιο της Επικρατείας για το αμαρτωλό έργο του φράγματος των Ποταμών. Οι νομαρχιακοί σύμβουλοι, χωμένοι στην αναπτυξιομανία τους ούτε που τον άκουσαν στους 14 λόγους που επικαλούνταν και τεκμηρίωνε για την αποτροπή του δραχμοβόρου (και ευρωβόρου στη συνέχεια), αδιαφανούς και ανόητου τελικά εκείνου έργου, που αφαίρεσε από το Αμάρι την καλύτερή του γεωργική γη και το μεγαλύτερό του συγκριτικό πλεονέκτημα, την αλώβητη φύση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απάντησε ότι δεν επρόκειτο να χρηματοδοτήσει το έργο, κρίνοντας εύλογες τις αντιρρήσεις του Συλλόγου. Ως προς το Συμβούλιο της Επικρατείας, εκεί η μάχη χάθηκε από καθαρή έλλειψη χρημάτων: ο Σύλλογος αδυνατούσε να δικηγόρους και δικαστικά παράβολα, σε αντίθεση με τους εναγόμενους…
Τα χαρακτηριστικά του φαινόμενου «Ιδομενέας»
Αν όμως η προσφορά του Ιδομενέα στην υπόθεση της προστασίας του περιβάλλοντος και της φύσης γενικότερα ήταν ανυπολόγιστη, ποιες ήταν οι παράμετροι του χαρακτήρα του, οι παράμετροι της προσωπικότητάς του, που του επέτρεπαν να κινείται σε τόσο μεγάλο εύρος θεμάτων; Κι ακόμα ποια ήταν τα κίνητρά του, από πού αντλούσε την απαραίτητη δύναμη και τι ήταν αυτό που του επέτρεπε να μην απογοητεύεται, να μην τα παρατάει, να μην ιδιωτεύσει στο τέλος από τις τόσες και τόσες απογοητεύσεις που δεχόταν και που σίγουρα επέσπευσαν το θάνατό του;
Οι παράμετροι της προσωπικότητας του Ιδομενέα ήταν πολλές και θα χρειαζόμασταν πολύ χώρο και χρόνο για να τις ανιχνεύσουμε. Ας αναφέρουμε μερικές εδώ:
• Καταρχήν, ο Ιδομενέας, ήταν άνθρωπος συλλογικός, ήταν ον κοινωνικό, όπως φαίνεται και από την ενεργό συμμετοχή του σε τρεις περιβαλλοντικούς-οικολογικούς συλλόγους, από θέσεις ευθύνης πάντα.
• Αν σήμερα οι παλιότεροι τον θυμόμαστε περισσότερο για τις ατομικές παρά για τις συλλογικές του παρεμβάσεις, είναι γιατί εμείς αποδειχτήκαμε ανεπαρκείς για τις ανάγκες της εποχής, γεγονός που τον ανάγκαζε, αφού εξαντλούσε τις προσπάθειες συλλογικής αντιμετώπισης, να προχωρεί σε ατομικές πράξεις θάρρους και, όχι σπάνια, σε «κουζουλάδες» (καταδίωξη βυτιοφόρων φορτηγών μεταφοράς λυμάτων, καταδίωξη φορτηγού μεταφοράς καθαρού χαρτιού στον ΧΥΤΑ αντί της ανακύκλωσης, αυτοψία στο άβατο Γαλλιανό φαράγγι, φωτογράφηση δολοφονίας με ρόπαλα γουρουνιών στα Σφαγεία).
• Αυτή, όμως, ήταν η μία πλευρά του Ιδομενέα, η ατρόμητη, η σκληρή με τους καταστροφείς και τους επίβουλους της φύσης. Η άλλη του πλευρά ήταν η ακριβώς αντίθετη, η ευαίσθητη για τους ανθρώπους με αρχές και η ακόμα πιο ευαίσθητη, η στοργική, με τα παιδιά. Κρατάω, ακόμη, τις αναμνήσεις γύρω από τις βραδινές φωτιές των κατασκηνώσεων στη φύση, στην Καρωτή και στην Αρχαία Ελεύθερνα, όταν με απέραντη ηρεμία και τρυφερότητα προσπαθούσε να τα πείσει ότι η δική τους η γενιά είναι η τελευταία που μπορεί να ανατρέψει την κατάσταση.
• Τον χαρακτήριζε ακόμα μια συνεχής προσπάθειά να είναι απόλυτα ενημερωμένος. Και δεν αναφέρομαι εδώ μόνο στα βιβλία που διάβαζε αλλά και στον Τύπο, προκειμένου να είναι γνώστης και για των πιο πρόσφατων εξελίξεων. Επί σειρά ετών αγόραζε καθημερινά το σύνολο των τοπικών, κρητικών και αθηναϊκών εφημερίδων και πολλά περιοδικά, τα οποία και αποδελτίωνε. Ήθελε να είναι απόλυτα τεκμηριωμένος στις απόψεις του και μ’ αυτή την έννοια δεν δίσταζε να διανύει μεγάλες αποστάσεις με το προϊστορικό του αυτοκίνητο και να αφιερώνει αβάστακτα για τις οικονομικές του δυνατότητες ποσά για φωτογραφήσεις-πειστήρια των εγκλημάτων που συντελούνταν.
• Άλλο χαρακτηριστικό του υπήρξε η σεμνότητα. Ας θυμηθούμε μόνο τις δεκάδες των τραυματισμένων και άρρωστων ζώων που περίθαλψε, μετατρέποντας το ηλεκτρολογείο του σε μια άλλη φιλόξενη κιβωτό των ζώων. Η σεμνότητά αυτή τον έκανε διστακτικό στο να αποδεχτεί και αυτή τη μοναδική ουσιαστικά τιμή που του απέδωσε εν ζωή η πόλη μας, το βραβείο Ήθους, Κοινωνικής προσφοράς και Αλληλεγγύης, το έτος 1996. Για τη σχετική βράβευση τον είχα προτείνει εν αγνοία του και χρειάστηκε να τον πιέσω φορτικά για την αποδοχή της. Με τη σειρά του ο Περιβαλλοντικός Σύλλογος Ρεθύμνου είχε την πρόνοια να τον ανακηρύξει σε επίτιμο πρόεδρό του, σε μια σεμνή τελετή μέσα στη φύση, στο φαράγγι της Πατσού.
• Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε την ανιδιοτέλειά του, σε βαθμό υπονόμευσης των προσωπικών του συμφερόντων, επαγγελματικών, συγγενικών και οικογενειακών. Δεν μπορούμε επίσης να ξεχάσουμε τη θέλησή του να μοπιράζεται εκείνα που ήξερε ή ανακάλυπτε με τους άλλους ανθρώπους. Τον τελευταίο μάλιστα χρόνο της ζωής του ο χώρος εργασίας του αποτελούσε κέντρο πληροφόρησης για τους ανθρώπους με προβλήματα υγείας και ιδιαίτερα για τους καρκινοπαθείς που δεν έλεγαν να το βάλουν κάτω.
Κατέλιπε μνήμη αγαθή
Θα τον θυμόμαστε οι παλιότεροι και θα τον αναφέρουμε στους νεότερους για όλα τα παραπάνω αλλά και για την απολύτως αξιοπρεπή στάση του απέναντι στις δυστυχίες της ζωής. Ο Ιδομενέας Σταυρουλάκης δεν δέχτηκε να υποστεί χημειοθεραπείες και έφυγε από κοντά μας πριν από δέκα χρόνια, όντας μέχρι το τέλος εκείνος ακριβώς που γνωρίζαμε, σωματικά, ψυχολογικά και διανοητικά. Συνεπής με τις αρχές του, ανεξάρτητος από δεσμεύσεις, ανιδιοτελής στο έπακρο, αγωνιστικός μέχρι παράτολμος, σεμνός και ευαίσθητος σαν παιδί, άφησε πίσω του όχι μόνο αγαθές αναμνήσεις, αλλά και μια κληρονομιά βαριά για όσους ενστερνίζονται τα οράματά του και θα ήθελαν να συνεχίσουν το έργο του.
Χάρης Στρατιδάκης
σχολικός σύμβουλος-συγγραφέας