Του κ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. ΚΟΥΚΛΙΝΟΥ
Δασκάλου
Ι
1 Ο σημερινός άνθρωπος, παρ. όλο που έχει τραβήξει τη προσοχή του η θάλασσα, νοσταλγεί και το βουνό. Θέλει να φύγει από το θόρυβο, τη σκόνη, το καθημερινό άγχος. Ζητά τη φυσική ζωή της υπαίθρου στην αμόλευτη και αγνή φύση. Θέλει να αισθανθεί τη απλοχωριά, να νιώσει την ησυχία, ν’ αναπνεύσει τον καθαρό αέρα, να χαρεί τον ήλιο, να ξεκουράσει το πνεύμα του στο πρόσχαρο ελληνικό τοπίο. Όποιος θέλει να ξεκουραστεί ψυχικά, να βρει ησυχία , να ρουφήξει καθαρό αέρα, να χορτάσει φρούτα, να δροσιστεί στα κρυστάλλινα νερά του Κέντρους , ας επισκεφθεί τις Βρύσες, το νερόχαρο αυτό χωριό του Αμαρίου.
2 Δεν είναι μεγάλο χωριό οι Βρύσες. Ούτε πλούσιο. Έχει το σχολείο του, την εκκλησία του, τον Άγιο Γεώργιο, που μια ευσεβής χωριανή, η Μαρία η Προσκυνήτρια έχτισε με εράνους τους τοίχους της και την τέλειωσαν οι χωριανοί πριν λίγα χρόνια, το Κοινοτικό του Κατάστημα. Είναι έδρα της Κοινότητας Βρυσών, που περιλαμβάνει τις Βρύσες και τους συνοικισμούς Καρδάκι και Σμιλέ. Ο Σμιλές είναι σήμερα ακατοίκητος . Έχει Γεωργ. Συνεταιρισμό, Εργοστάσιο. Δεν έχει πολλούς κατοίκους . Παλαιότερα ήταν περισσότεροι. Σήμερα η αστυφιλία και η μετανάστευση έχουν πολύ περιορίσει τον αριθμό των κατοίκων. Οι λίγοι κάτοικοι, που έμειναν 170 περίπου, ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Το σχολείο είχε πιο πολλά από 40 παιδιά και φέτος φοίτησαν σ’ αυτό μόνο 9. Έτσι κινδυνεύει να κλείσει.
3 Κάτι άλλο όμως κάνει αυτό το μικρό χωριό να τραβά την προσοχή του επισκέπτη. Είναι τα πολλά νερά του (απ’ αυτά πήρε το όνομα), οι δροσιές του, οι πρασινάδες του. Πραγματικά τηςν εποχή αυτή, την καρδιά του Καλοκαιριού, αλλού τα πάντα είναι κατάξερα. Ο κόσμος γύρω είναι βουβός και κίτρινος. Κι εδώ χαρά Θεού. Αληθινός παράδεισος απλώνεται μπροστά σου. Ο κάμπος καταπράσινος από τα πολλά φρουτόδενδρα, κερασιές, βυσσινιές, μηλιές, αχλαδιές κ.α. ξεκουράζει το μάτι σου. Κι εκείνος αχόρταγο βλέπει , βλέπει … Απέναντι ακριβώς ο λόγος Σάμιτος σαν τεράστιος σωρός στέκει και πιο μακριά ο ασπρομάλλης γέρο – Ψηλορείτης υψώνεται αντιμέτωπος στο θρυλικό Κέντρος, στους πρόποδες του οποίου είναι χτισμένο το χωριό. Η θέα είναι πανοραματική! Εκτός από τα φρουτόδεντρα κι άλλα πολλά δένδρα συμπληρώνουν το πράσινο του τοπίου. Ασημόφυλλες ελιές, θεόρατα πλατάνια, γριές βελανιδιές. Πρινάρια πυκνόφυλλα. Όπου κι αν ρίξεις τη ματιά σου πράσινο θα αντικρούσεις. Αν περάσεις την άνοιξη που ανθίζουν οι κερασιές και τ’ άλλα φρουτόδεντρα θα γοητευτείς από την ομορφιά και θα μεθύσεις από το άρωμα. ΚΙ όταν οι κερασιές κρεμάσουν τα κόκκινα σκουλαρίκια τους δεν θα θες να φύγεις ποτέ από το μαγευτικό εκείνο τοπίο.
ΙΙ
1 Πάνω από την μικρή πηγή του χωριού «Μουγδάνα» υπάρχει το ηρώο των πεσόντων. Μας θυμίζει το ολοκαύτωμα του χωριού από τους Γερμανούς. Χρέος μας ν’ αναφερθούμε στο χρονικό της καταστροφής.
Συμπληρώνονται αυτό το μήνα 36 χρόνια από την αποφράδα εκείνη ημέρα της καταστροφής του χωριού και της εκτελέσεως των παλληκαριών του, που η φρίκη της δε θα σβήσει ποτέ από τη μνήμη εκείνων που τη έζησαν.
Ξημερώματα της 22 Αυγούστου 1944. Οι Βρύσες και άλλα ομορφοχώρια του Κέντρους έχουν συγχρόνως κυκλωθεί από τους Γερμανούς. Η αφορμή είναι γνωστή. Η απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε, το πέρασμα του από τα χωριά και η παραμονή τους στο Κέντρος 2 – 3 ημερονύχτια . Κάτι φαίνεται είχε ψιθυριστεί για την επικείμενη καταστροφή, αλλά οι χωριανοί δεν είχαν ειδοποιηθεί και «πιάστηκαν» στον ύπνο. Λίγοι κατόρθωσαν να ξεφύγουν. Άλλοι γλίστρησαν από τα πόδια των κατακτητών και άλλοι κρύφτηκαν στα σπίτια τους και έφυγαν όταν νύχτωσε και με μεγάλη προφύλαξη. Οι άνδρες πιάστηκαν και κλείστηκαν στο σχολείο του χωριού και τα γυναικόπαιδα κ’ οι γέροι οδηγήθηκαν στο Ρέθυμνο, στο Φρούριο Φορτέντζα «στα σύρματα», όπως έλεγαν και αφέθηκαν ύστερα από πολλές περιπέτειες και ταλαιπωρίες ελεύθεροι .
2 Κατά το μεσημέρι οι Γερμανοί έπαιρναν τους άνδρες δυο –δυο, τους οδηγούσαν λίγο πιο πέρα σ’ ένα σπίτι και τους εκτελούσαν, χωρίς να μπορούν να προβάλλουν, άοπλο, όπως ήσαν, την παραμικρή αντίσταση. Το μόνο που έκαναν εκείνη τη στιγμή είναι, πως έριχναν περιφρονητικές ματιές στους κατακτητές και τους έλεγαν με το βλέμμα τους αλλά και με λόγια άνανδρους. Όλοι τους με υπερηφάνεια και με το κεφάλι ψηλά αντίκρισαν το θάνατο. Είναι γλυκύς ο θάνατος για την Πατρίδα. Μετά την εκτέλεση έριξαν πάνω στους νεκρούς εύφλεκτες ύλες και τους έβαλαν φωτιά. Μια φλόγα τινάχτηκε δεκάδες μέτρα ψηλά σαν ύστατος χαιρετισμός στους ήρωες που σκεπάστηκαν στα ερείπια του σπιτιού. Στη ίδια θέση ακριβώς σήμερα έστησαν οι χωριανοί ένα καλλιμάρμαρο μνημείο και σε μια αναμνηστική πλάκα είναι χαραγμένα τα ονόματα των παρακάτω παλληκαριών, που θυσιάστηκαν για την Πατρίδα.
- Συμεών Γ. Δρετουλάκης Ιερομόναχος εφημέριος του χωριού.
- Αντώνιος Κ. Βλαστός.
- Ιωάννης Γ. Βαρούχας
- Ευάγγελος Χ. Κορωνάκης
- Γεώργιος Χ. Κορωνάκης
- Νικόλαος Χ. Κορωνάκης
- Γεώργιος Α. Κορωνάκης
- Ανδρέας Α. Κορωνάκης
- Νικόλαος Μ. Κραουνάκης
- Γεώργιος Ε. Κραουνάκης
- Χαράλαμπος Γ. Κραουνάκης
- Δημήτρης Γ. Κραουνάκης
- Σωτήριος Α. Μαρνιέρος
- Νικόλαος Μ. Μαθιουλάκης
- Νικόλαος Μ. Ριτσάτος
- Αριστόδημος Μ. Ριτσάτος
- Ιωάννης Ν. Σταματάκης
- Ζαχαρίας Α Σταματάκης
- Δημήτρης Ν. Σταυρουλάκης
- Αντώνιος Ε. Τσαχάκης
- Δημήτριος Β. Τρουλλινός
- Γεώργιος Ν. Τρουλλινός
- Σταύρος Ν. Τρουλλινός
- Μιχαήλ Σ. Τρουλλινός
- Κων/νος Ν. Φουντεδάκης
- Ελευθέριος Ν. Φουντεδάκης
- Εμμανουήλ Κ. Φουντεδάκης
- Αναστάσιος Γ. Φουντεδάκης
- Σταύρος Κ. Χανιωτάκης
- Γεώργιος Θ. Χανιωτάκης
3 Η μανία των κακούργων δεν περιορίστηκε μόνο στις εκτελέσεις των αθώων αυτών ανδρών. Την άλλη μέρα άρχισε η πυρπόληση του χωριού ολόκληρου. Έθεταν με τη σειρά στα σπίτια εκρηκτικές ύλες και τα ανατίναζαν στον αέρα. Τελευταία άφησαν τα 3 σπίτια που έμενα στη μέση του χωριού. Έδωσαν και σ’ αυτά φωτιά και έφυγαν αφήνοντας πίσω τους μόνο ερείπια. Φρίκη, ερμιά, θάνατος! Η εικόνα που παρουσίαζε το χωριό ήταν πραγματικά βιβλική . Όσοι χωριανοί κατάφεραν μετά από μέρες να γυρίσουν πίσω , αντίκρισαν μια εικόνα φρικιαστική. Ένα χάλασμα όλο το χωριό. Το αίμα των ηρώων ήταν νωπό ακόμη στους δρόμους και στους τοίχους και μόνο καπνοί έβγαιναν.
ΙΙΙ
1 Η ίδια ακριβώς καταστροφή έγινε και στους άλλους δυο οικισμούς του χωριού, στο Σμιλέ και στο Καραδάκι. Τους άνδρες του Σμιλέ τους σκότωσαν στις Βρύσες και μετά έχαψαν τον συνοικισμό.
Στο Καρδάκι έγινε άλλη εκτέλεση και στήθηκε κι εκεί ηρώο των πεσόντων και στη μαρμάρινη πλάκα του είναι γραμμένα τα παρακάτω ονόματα:
- Νικόλαος Γ Μοναχογυιός
- Εμμανουήλ Γ. Μοναχογιός
- Μιχαήλ Γ. Μοναχογιός
- Μιχαήλ Σ. Κυδωνάκης
- Εμμανουήλ Σ. Κυδωνάκης
- Θρασύβουλος Ν. Γιαννακάκης
- Ευάγγελος Χ. Κορωνάκης
- Εμμανουήλ Σ. Τρουλλινός
- Αλκιβιάδης Σ. Τρουλλινός
- Ανδρέας Γ. Κραουνάκης
- Σταύρος Ν. Γενεράλης
- Στυλιανός Ν. Γενεράλης
- Μιχαήλ Ν. Γενεράλης
- Αθανάσιος Γ. Φυντίκης
- Αλέξανδρος Γ. Φυντίκης
- Ηλίας Γ. Τζωρτζάκης
- Στέφανος Ν. Μαρνιέρος
- Ευάγγελος Μ. Κουκλινός
- Πέτρος Α. Λεκανάκης.
οι 4 δεύτεροι Βρυσανοί, οι 6 τρίτοι Γερακαριανοί, οι 2 άλλοι Γουργουθιανοί και ο τελευταίος ήταν από τη Γρηγοριά. Αξίζει να τονιστεί εδώ , ότι οι Γερμανοί είχαν στο πρόγραμμα να εκτελέσουν 20 άνδρες . όμως ένας από τους είκοσι ο Μ. Βλεπάκης στάθηκε τυχερός και ψύχραιμος. Η σφαίρα τον βρήκε στον ώμο και παρά τους φρικτούς του πόνους έμεινε όλη τη μέρα ξαπλωμένος κι ακίνητος μαζί με τους άλλους σκοτωμένους. Άμα νύχτωσε σύρθηκε προσεχτικά και έφυγε από τα χέρια των φονιάδων.
Ξημερώματα έφτασε στο Μοναστηράκι. Το τραύμα του το περιποιήθηκε γιατρός και έζησε. Έχει δημοσιεύσει σε εφημερίδς και περιοδικά με λεπτομέρειες την τραγική του περιπέτεια. Τώρα και 3 χρόνια έχει πεθάνει.
Μετά την εκτέλεση έγινε και το Καρδάκι ολοκαύτωμα σαν και τ’ άλλα χωριά. Όμως γ’ αναστενάγματα των γερόντων, οι κατάρες των μαυροφορεμένων μανάδων και γυναικών, το παράπονο των ορφανών δεν πήγαν χαμένα. Σε λίγο καιρό ο καταχτητής «έχασε το παιχνίδι» και η Γαλανόλευκη κυμάτιζε ξανά στην ένδοξη Πατρίδα μας.
IV
1 Αμέσως μετά, με τη βοήθεια του Κράτους και τις υπεράνθρωπες προσπάθειες αυτών που έζησαν, άρχισε η ανοικοδόμηση του χωριού. Όμως τα ερείπια που σώριασε η εκδικητική μανία των κατακτητών ήταν τόσα πολλά και η έκταση της καταστροφής τόσο μεγάλη, που αν και πέρασαν από τότε πάνω από τρισήμισυ δεκαετίες, υπάρχουν ακόμη σημάδια , για να θυμίζουν σ’ όσους ζουν τις φρικιαστικές εκείνες στιγμές.
Κάθε χρόνο στις 22 Αυγούστου γίνεται μνημόσυνο σ’ αυτούς που θυσιάστηκαν και δεν πρέπει ποτέ μα ποτέ ν’ αφήσουμε τα νέφη της λήθης να σκεπάσουν την τραγική αυτή επέτειο.
2 Οι σημερινοί κάτοικοι του χωριού είναι καλοί, ευγενικοί, φιλόξενοι, εργατικοί, φιλόθρησκοι. Εργάζονται εντατικά στα κτήματα τους, για να κερδίσουν το ψωμί τους. Τα προϊόντα που παράγουν είναι λίγα απ’ όλα: Λάδι, μήλα, κεράσια βύσσινα, αχλάδια, λαχανικά σιτηρά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Δεν λογαριάζουν τον κόπο και πηγαίνουν στα πανηγύρια των εξωκκλησιών τους: στην Ανάληψη, στο Άγιο Πνεύμα, στην Κρυγιονερείτισσα, στον Αφέντη Χριστό, στον Άγιο Παντελεήμονα που έκτισε ένας ευσεβής χριστιανός, ύστερα από πολλά χρόνια απουσίας τους στη Θεσσαλονίκη. Για τα πανηγύρια στις Βρύσες θα χρειαστεί οσοσδήποτε ιδιαίτερο άρθρο, όπως επίσης για τις βαπτίσεις, τους γάμους και τις άλλες εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής .
Αυτές είναι ο Βρύσες. Όποιος θέλει να διαπιστώσει αυτά που γράψαμε παραπάνω μπορεί να τις επισκεφτεί . Οπωσδήποτε θα φύγει με τις καλύτερες εντυπώσεις.