ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
Τετάρτη 4 Φεβρουαρίου 1981
(Συνοπτικό διάγραμμα)
Ν. ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗ καθηγητή Φιλολόγου
Θα ήταν όχι απλώς κοινός μα κοινότατος τόπος αν επιχειρούσα να σας αποδείξω τη φτώχεια που υπάρχει στο Νομό Ρεθύμνου σχετικά με τη βιβλιογραφία όσον αφορά κυρίως τον Αρχαιολογικό τομέα. Θα ήταν όμως εξ ίσου κοινοτοπία να σας υπενθυμίσω τις εξαιρέσεις που υπάρχουν αλλά που δεν μπορούν δυστυχώς να αναιρέσουν τον κανόνα.
Σκοπός μου σήμερα δεν είναι να σας τονίσω το μέγεθος της προβληματικής όσον αφορά τη βιβλιογραφική πενία της τοπογραφίας του νομού Ρεθύμνης αλλά να σας δώσω ένα σύντομο διάγραμμα των αρχαίων πόλεων και πολισμάτων του Ν. Ρεθύμνης, ασήμαντο ίσως για τους πολλούς όχι όμως ευκαταφρόνητο για τους λίγους.
Πριν αρχίσω να απαριθμώ τις πόλεις ή τα πολίσματα του Νομού Ρεθύμνης σας υπενθυμίζω ότι από τη νεολιθική περίοδο ακόμη υπήρχε ζωή στην Κρήτη. Οι πρώτοι οικισμοί πρέπει να κτίστηκαν γύρω από την Ίδη (Ψηλορείτη). Σύμφωνα με τον Στράβωνα οι πρώτοι κάτοικοι των υπωρειών της Ίδης ήταν οι Ιδαίοι δάκτυλοι. Σύμφωνα επίσης με τον ίδιο συγγραφέα το Ιδαίον Όρος περιωκείτο υπό των αρίστων πόλεων. (Γεωγραφικά, βιβλ. Γ).
Σαν βασικό βοήθημα για τη σύνταξη του καταλόγου που θα παραθέσω παρακάτω μου χρησίμευσε ο Β΄ Τόμος του Κρητολόγου Σπ. Σπανάκη τον οποίο και ευχαριστώ.
Αυτό που θα ευχόμουνα από τα βάθη της καρδιάς μου ήταν να βρεθεί κάποιος να γράψει μια ολοκληρωμένη μελέτη 100 τουλάχιστον σελίδων σχετική με την αρχαιολογία του Νομού Ρεθύμνης.
Ακόμη θα ήθελα να ζητήσω συγνώμη για τις ελλείψεις που παρουσιάζει ο κατάλογος αυτός που δεν είναι καθόλου εύκολη δουλειά. Όποιος νομίζει ότι είναι εύκολο ας κάτσει να γράψει κάτι καλύτερο. Ευχαριστώ.
(Οι πόλεις και τα πολίσματα αναγράφονται με αλφαβητική σειρά)
Αγριον (το) Αρχαία πόλη. Βρισκόταν ίσως στην περιοχή του παραθαλάσσιου οικισμού Σταυρωμένος. Πρόκειται μάλλον για Πόλισμα (Κωμόπολη). Στο χωριό Πρίνος σε μια σπηλιά (φανταζοσπηλιάρα) βρέθηκαν όστρακα Υστερομινωικής περιόδου και Ελληνιστικά σκεύη. Σύμφωνα με τον PAUL FAURE η σπηλιά αυτή ήταν λατρευτικός χώρος του Αγρίου. Πάντως στην περιοχή του Σταυρωμένου βρέθηκαν αρχαία λείψανα.
Αμνάτος προϊστορικό τοπωνύμιο (Άμνατος). Επί ενετοκρατίας υπήρχαν εκεί σπουδαία μέγαρα με θυρεούς και επιγράμματα.
Αξός Πολύ σπουδαία αρχαία πόλη στην περιοχή του σημερινού χωριού Αξός της επαρχίας Μυλοποτάμου. Ιδρύθηκε την Υστερομινωική περίοδο. Λατρεύονταν ο Δίας, ο Απόλλωνας, η Δήμητρα και η Αφροδίτη. Με την Αξό ασχολήθηκαν κυρίως Ιταλοί αρχαιολόγοι βρεθήκαν πολλά ευρήματα κυρίως ειδώλια που παριστάνουν τη θεά μητέρα. Ακόμη εντοπίστηκαν σπουδαία οικοδομήματα, όπως το Ανδρείον, το Υδραγωγείον κ.λ.π. βρέθηκαν ακόμη γύρω στα 40 είδη νομισμάτων με τη κεφαλή του Απόλλωνα από τη μια μεριά και ΄ από την άλλη Τρίποδα. Βρέθηκαν επίσης και νομίσματα με παράσταση της Άρτεμης ή του Δία. Υπάρχουν ακόμη και λείψανα βυζαντινής εποχής όπως π.χ. μεσαιωνικό φρούριο του 13ου αι. και τοιχογραφημένες εκκλησίες. Ένας Άγγλος Αρχαιολόγος ο Πάσλεϊ βρήκε στα 1854 μια αρχαία επιτύμβια πλάκα εντοιχισμένη σε χριστιανική εκκλησία, που αναφερόταν στη «ΦΕΡΣΕΦΟΝΑ ΚΟΡΑΔΑΜΑΤΕΡΟΣ» (Την Περσεφόνη την κόρη της Δήμητρας) βλ. και Σπανάκη, Κρήτη ΙΙ, σελ. 59.
Αποδούλου Το θύμα της Σαντορίνης, ο Μαρινάτος, αποφάνθηκε με βάση τα ανασκαφικά δεδομένα ότι στο χωριό αυτό υπήρχε Μεσομινωικός οικισμός. Αλλά και από την άποωη της βυζ. Τέχνης παρουσιάζει κάποιο ενδιαφέρον.
Αρμενοι Με μεγάλο πάθος φαίνεται πως ασχολήθηκε σχετικα με τις ανασκαφές στο χωριό αυτό ο αξιότιμος κ. Τζεδάκης. Ευτυχώς που ο κόπος του δεν πήγε χαμένος. Αν πιστέψουμε τον Μινωϊτη κ. Σπ. Αλεξίου θα πούμε μπράβο οπωσδήποτε στον Έφορο Αρχαιοτήτων Δυτ. Κρήτης που μας αποκάλυψε Μυκηναϊκής (;) εποχής λάρνακες με «πρωτοφανή θέματα κυνηγίων ελάφων, αγώνων αιγάγρων και ιερών ταύρων».
Αστάλη Επίνειο (λιμάνι) της Αξού. Υπήρξε φαίνεται αξιόλογο ναυτικό πόλισμα, ίσως ένα από τα σπουδαιότερα λιμάνια της Βόρειας παραλίας της Κρήτης κατά την ελληνική και ελληνιστική περίοδο. Τα ερείπια της σήμερα βρίσκονται μέσα στη θάλασσα (Θαλασσεύουσα πόλις).
Το χωριουδάκι που βρίσκεται σε αξιόλογο τουριστικό κέντρο. Στο Μπαλί υπήρχε και μοναστήρι, αφιερωμένο στον Αγ. Ιωάννη.
Ατσιπάδες Βρέθηκαν πτερυγιόσχημα ειδώλια και υστερομινωικά λείψανα. Πρόκειται ίσως περί Μινωϊκού Οικισμού που επεβίωσε και αργότερα.
Βήνη αν και δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς τη θέση της είναι μάλλον σίγουρο πως βρισκόταν στην περιοχή του χωριού Βενί της επαρχάις Μυλοποτάμου. Από δω καταγόταν ο φιλόλογος Ριανός του 5ου π.Χ. αιώνα που έγραψε ένα έπος, την Ηρακλειάδα. Μάλλον πρόκειται για πόλισμα.
Βιζάρι (ον) Βρέθηκαν λείψανα Ρωμαϊκών χρόνων. Ο οικισμός βρισκόταν μάλλον στο τοπωνύμιο ελληνικά. Στην ίδια θέση βρέθηκε από τον κ. Καλοκύρη και η Μητρόπολη της Συβρίτου. Πρόκειται για σπουδαίο οικισμό (ανθηρή κωμόπολη) που καταστράφηκε τις αρχές του 9ου αι. Πιο σωστό θα ήταν, νομίζω να γράφεται με «υ» (Βυζάρι-ον).