(Ρεπορτάζ στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ του Δημήτρη Τζανακάκη)
Εγκώμιο-αφιέρωμα στον πρωτομάστορα της Κρητικής Μουσικής, τον θρυλικό Ανδρέα Ροδινό, ετοιμάζει ο συμπολίτης μουσικοσυνθέτης –και ξά-δελφος του Α. Ροδινού- Νίκος Μαμαγκάκης. Το έργο αυτό, θα περιλαμβάνει τους τέσσερις σκοπούς που ηχογράφησε το 1933 στην εταιρεία ODEON ο Ροδινός, τους ίδιους σκοπούς σε νέα εκτέλεση με ενορχήστρωση του Νίκου Μαμαγκάκη αλλά χωρίς την παραμικρή επέμβαση στις μελωδίες του, ενώ επισφράγισμα του έργου, θα αποτελέσει το περίφημο μοιρολόϊ που είχε γράψει για τον Ανδρέα Ροδινό, η μητέρα του Νίκου Μαμαγκάκη, Αφροδίτη σύζυγος Ευαγγέλου Μαμαγκάκη το γένος Μπεμπή. Περισσότερα για το θέμα αυτό αναφέρει σε επιστολή του ο συμπολίτης κορυφαίος μουσικοσυνθέτης, την οποία και δημοσιεύουμε αμέσως παρακάτω. Με την ευκαιρία ωστόσο αυτή, δημοσιεύουμε και το μοιρολόι της Αφροδίτης Μα-μαγκάκη, αλλά και ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο για τον Ανδρέα Ροδινό, που έγραψε ο γιατρός Νί-κος Λυράκης και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ Ο ΠΥΡΦΟΡΟΣ το Δεκέμβριο του 1980. Όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης του άρθρου του Νικολάου Λυράκη, από την ακροτελεύτια παράγραφό του, ο συγγραφέας δεν εγνώριζε την ταυτόχρονη δημοσίευση στο περιοδικό του επιτύμβιου (το οποίο είχε πρωτοδημοσιευθεί στο περιοδικό ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ, το 1934). Στο επόμενο τεύχος του ΠΡΟΜΗΘΕΑ, ο Ν. Λυράκης (ανα-φέρονται και την επιβεβαιωτική μαρτυρία του α-δελφού του ξακουστού λυράρη Εμμανουήλ Ροδι-νού) βεβαιώνει ότι το επιτύμβιο είναι έργο της Αφροδίτης Μαμαγκάκη. Να σημειώσουμε ακόμα ότι το υλικό που προέρχεται από τον ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΠΥΡΦΟΡΟ είχε την καλοσύνη να εμπιστευθεί στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ο συμπολίτης Στυλιανός Μακρυδάκης.
Η επιστολή του κ. Μαμαγκάκη έχει ως εξής:
Eδώ και μερικά χρόνια δουλεύω πάνω σ’ ένα ε-γκώμιο -αφιέρωμα στον πρόωρα χαμένο εξάδελφό μου ΑΝΔΡΕΑ ΡΟΔΙΝΟ, τον ξακουστό λυράρη της Κρήτης. Το αποτέλεσμα της εργασίας μου, που θα κυκλοφορήσει σύντομα, είναι ένας φάκελος με δύο δίσκους CD. O ένας δίσκος θα περιέχει τους τέσσερις σκοπούς του, όπως τους έπαιξε και τους ηχογράφησε το 1933 στην εταιρεία ODΕΟN. O άλλος δίσκος θα περιλαμβάνει τους ίδιους σκοπούς με νέα εκτέλεση με δική μου ενορχήστρωση, χωρίς την παραμικρή επέμβαση στις μελωδίες του, καθώς και έντεκα δικές μου συνθέσεις που αποτελούν μουσική προσφορά στην μνήμη του Ανδρέα Ροδινού. Επισφράγισμα του έργου είναι το μοιρολόι που είχε γράψει η μητέρα μου για τον θάνατό του το οποίο είχε αναρτηθεί στον τάφο του για πολλά χρόνια (μαρτυρία γιατρού Νίκου Λυράκη στο περιοδικό Προμηθέας Πυρφόρος).
Στην ερμηνεία των τραγουδιών θα συμμετέχουν κορυφαίοι καλλιτέχνες. Επειδή κατά την ηχογρά-φηση των σκοπών του Ανδρέα Ροδινού, πρέπει να επιτύχουμε την υψηλότερη δυνατή ποιότητα, και επειδή ότι έχει κυκλοφορήσει είναι πάρα πολύ φθαρμένο με αποτέλεσμα την αλλοίωση της τονι-κότητας παρακαλώ θερμά όποιος από τους συμπα-τριώτες μου και μη, έχει στην κατοχή του τον ένα δίσκο με τον Ρεθεμνιώτικο συρτό και το Ρεθε-μνιώτικο πεντοζάλη σε πολύ καλή κατάσταση, να συνδράμει την προσπάθειά μου δανείζοντάς μου τον δίσκο για όσο χρόνο διαρκέσει η αντιγραφή του ερχόμενος σε επαφή με τον κ. Βαγγέλη Μα-μαγκάκη στο 53776 τηλέφωνο του Ρεθύμνου ή στο 3221786 τηλέφωνο Αθηνών των εκδόσεων ΠΑΠΑ-ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ -ΝΑΚΑΣ.
Τον άλλο δίσκο τον έχω στην κατοχή μου χάριν στη γενναιοδωρία του συλλέκτη Παναγιώτη Κου-νάδη, τον οποίο ευχαριστώ από καρδιάς.
Θεωρώ τον Ανδρέα Ροδινό τον βασικότερο συντε-λεστή στην εξέλιξη της Κρητικής μουσικής πράγμα που αναγνωρίζεται άλλωστε σχεδόν 70 χρόνια μετά το θάνατό του απ’ όλους.
Ενδεικτικό είναι το πρόσφατο ημερολόγιο του Μουσικού Λυκείου του Ρεθύμνου.
Η αχλύ του θρύλου που έχει περιλάβει τον Αν-δρέα Ροδινό και με αυτό εννοώ την εκμάθηση της λύρας με δαιμονική -συνεργεία- (Παγκανίνι), η ανιδιοτέλειά του (δεν έπερνε ποτέ χρήματα), ο μυστηριώδης έρωτάς του με μια άγνωστη, η περί-τρανη νίκη του όντας 18 χρονών στην προκυμαία του Ρεθύμνου με τους βάρδους της Κρητικής μουσικής Χαρίλαο Πιπεράκη και άλλους, καθώς κι η ομορφιά του και καλοσύνη, δεν ήταν οι μόνες αιτίες για την δημιουργία του μύθου του. Απ’ τη μελέτη του σύντομου έργου του διαπιστώνεται μια σπάνια μουσική ιδιοφυία.
Θλίβομαι δε που η πολιτεία δεν έχει τιμήσει τον άνθρωπο αυτό όπως αρμόζει, βέβαια εδώ δεν έχει τιμηθεί ο μέγας Χορτάτζης, ο ισάξιος του Αισχύλου, παρόλο που στη Σητεία τιμάται εδώ και χρόνια ο μαθητής του Βιντζέντζος Κορνάρος.
Δηλώνω ότι διατίθεμαι να βοηθήσω στην οιαδήποτε τιμητική εκδήλωση για την μνήμη του διαθέτοντας αποσπάσματα από το έργο αυτό.
Ευχαριστώ και μένω πάντα ευγνώμων.
Νίκος Μαμαγκάκης
Εφημερ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 22/3/1998
ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΡΟ-ΔΙΝΟ
Διαβάτη στάσου μια στιγμή στης ερημιάς τον τόπο
Λάβε λιγάκι υπομονή για ενός νεκρού τον πόνο.
Αν είσαι ξένος κλάψε με πως έχασα τα νειάτα
Πως μ’ εύρε τόσο πρόωρα του τάφου μου η πλάκα.
Αν είσαι πάλιν εδικός κι ο πόνος σε πληγώνει
Πες μου την πράσινη τη γη ο Ήλιος αν χρυσώνει
Στρέψε και κοίταξε κορμί όπου το τρώει ο Άδης
Που βγήκε από τη χαρά και μπήκε στο σκοτάδι.
Κοίταξε μνήμα σκοτεινό κοίταξε μέρος θλιβερό
Κορμί καμαρωμένο που μ’ έχουνε θαμμένο.
Κοίταξε ποίος ήμουνα εις τη φωτογραφία
Όπου ξευγένιζα ψυχές με τη δεινή μου λύρα.
Είχα ζωή και λεβεντιά κ’ είχα λαλιά στο στόμα
Τώρα με τρώει η μαύρη γη και με σκεπάζει χώμα.
Αν μ’ άφινεν ο χάροντας χρόνια μερκά να ζήσω
Τον ψεύτη κόσμον ήξερα πως θα τον εγλεντίσω.
Ησθένησα μα ήλπιζα ότι θα ξαρωστήσω
Κι’ αυτόν τον χάρον τον σκληρόν πως θα τον ενικήσω.
Μ’ ενίκησεν τον άμοιρον δίχως να τον προσέξω
Και κλείσανε τα μάτια μου πλιά δεν μπορώ να βλέψω.
Και δεν μπορώ να σας ιδώ να σας εκαμαρώσω
Και με τη λύρα που’ παιζα χαρά να σας εδόσω.
Και με τη λύρα που’ παιζα και γλέντιζα τα νειάτα
Μ’ εδέχθη τόσο πρόωρα του τάφου μου η πλάκα.
Γονείς μου, αδέλφια, φίλοι μου στο μέρος όπου μένω
Μια μέρα θα’ ρθετε και σεις εγώ θα σας προ-σμένω
Και τη λαμπάδα θα κρατώ προς προυπάντισήν σας
Να μη σας εβαροφανή να το χετε τιμή σας.
Δεν ‘πιθυμώ να έλθετε γρήγορα να με βρήτε
Θε’ αρκετά να ζήσετε τον κόσμο να χαρήτε.
Μα γω δεν τονε χάρηκα αυτόν τον ψεύτη κό-σμον
Γιατί ο χάρος ενωρίς μου χάραξ’ άλλον δρόμον.
Κ’ έστειλε και μ’ εζήτησε να ‘πάγω μην αργήσω,
Πως μου χει τράπεζα έτοιμη να φάγω να γλε-ντίσω.
Ν’ ακούση και τη λύρα μου τόσο την επεθύμα
Και μ’ έφερε και μ’ έκλεισε εις τούτο δα το μνήμα.
Κι’ αναστενάζω και πονώ μέσα που τη καρδιά μου
Γιατί τα λιγοχάρηκα τα νειάτα τα’ δικά μου.
Είκοσι δυό χρονώ μου να δεν ήμουν παραπάνω
Τώρα ‘πρεπε να βρίσκωμε στον κόσμο τον απάνω
Να ’σμίγω φίλους και δικούς να τους διασκεδάζω,
Τώρα που μπαίνει κ’ άνοιξι τη φύσιν να θαυμάζω.
Χάρε σκληρέ γιατί’ καμες μέγ’ άδικο σε μένα
Φίλους, γονείς κι’ αδέλφια μου νάνε για με θλιμμένα.
Χάρε σκληρέ και άπονε έκαμες κακή κρίσι
Πως τόβαλες το χέρι σου κι’ έκοψες κυπαρίσι.
Αν έκοβες ένα γιασεμί πάλι θε να βλαστήση
Μάκοψες το νερατζανθό κι’ αδίκησες τη φύσι».
4) ΑΝΔΡΕΑΣ ΡΟΔΙΝΟΣ
Στο φύλλο 16 του Προμηθέως Πυρφόρου του Σ/βρη 1979 ο αγαπητός συμπολίτης μας, φίλος και χωριανός μου κ. Νίκος Μαμαγκάκης, καθώς είναι σπουδαίος μουσικοσυνθέτης, κάνει μια κριτική για τη λύρα σαν μουσικό όργανο και για τον πρωτεξάδελφό του Ανδρέα Ροδινό σαν λυράρη.
Τον Ανδρέα Ροδινό γνώριζα από μικρό παιδί και από όσα μου δίδεται η ευκαιρία να γράψω, πιστεύω να διαφωτισθούν ορισμένα χρήσιμα σημεία.
Οι γονείς του Α.Ρ. παντρεύτηκαν το 1905. Ο πα-τέρας του Γ. Ροδινός διευθύνων αρτοποιείον στο Ρέθυμνον, παντρεύτηκε τη Χρυσή Δ. Μαμαγκάκη και όλα τα παιδιά τους έκαναν καλοκαίρι στο χωριό μου, με τη φροντίδα και επίβλεψη της σπουδαίας γιαγιάς Αρτεμισίας το γένος Δρουλίσκου. Κατά τα χρόνια που φοιτούσα στο γυμνάσιο, έμενα πάντοτε το καλοκαίρι στο χωριό και το έτος 1917 -18 που τελείωσα το γυμνάσιο βρέθηκα στο δώμα του πατρικού σπιτιού ένα πρωινό και συνήντησα στο διπλανό δώμα της γιαγιάς -τα δυο σπίτια είχαν μεσοτοιχία προχείρως επισκευασμένα μετά τις καταστροφές των τελευταίων επαναστάσεων- συνήντησα είπα τον Ανδρέα παιδί 10 χρόνων, γεροδεμένο και καλόκαρδο, που κρατούσε μια λύρα μικρού μεγέθους χωρίς χορδές και δοξάρι και την περιεργαζόταν. Είχα ακούσει από καιρό πως προσπαθούσε να μάθει λύρα και για να τον αστειευθώ το ρώτησα: Πότε επιτέλους θα τη μάθεις αυτή τη λύρα; Nά την μου απαντά, την αγόρασα 5 δραχμές. Εγώ Νίκο, συνεχίζει θα τη μάθω τη λύρα. Δεν φοβούμαι και θα πάω στο φαράγγι τα μεσάνυχτα και θα παίξω χωρίς να μιλώ όταν θα έρθουν οι διαόλοι να με κουτουλούν με τα κέρατά τους, εγώ θα παίζω και θα τη μάθω. Ένα τέτοιο επιστεύετο εκείνα τα χρόνια και ίσως και σήμερα από τα λαϊκά στρώματα. Ο μικρός τότε Ανδρέας Ροδινός φανέρωνε με τα λόγια αυτά την επιθυμία του να μάθει τη λύρα. Εγώ κατόπιν τα διηγήθην και στη συνέχεια προήλθε μια σύγχιση στο ιστορι-κό αυτό.
Από όσα γράφει ο Ν.Μ. στην κριτική του περί λύ-ρας ως μουσικού οργάνου, επιτρέπεται να συμπε-ράνωμε ότι ο Ανδρέας Ροδινός πέτυχε την εσω-τερική ακουστική ικανότητα, διότι δεν τραγου-δούσε ποτέ. Έπαιζε τη λύρα έχοντας τα’ αυτί του κολλημένο στην κεφαλή της λύρας.
Το ζήτημα του τραγουδιού είχε αναλάβει ο ξα-κουστός οργανοπαίκτης και τραγουδιστής Γιάννης Μπαξές που όταν τραγουδούσε σου θύμιζε τις ομηρικές σειρήνες! Ο Γιάννης Μπαξές είχε τις μουσικές καταβολές από τον πατέρα του και τη λεβεντιά από τη μητέρα του Στέλλα, το γένος Ν. Βογιατζάκη από τα Φραντζεσκιανά. Σπουδαία σύ-ζυγος και μητέρα που πέθανε σε μεγάλη ηλικία διατηρώντας την ομορφιά της.
Η επανέκδοσις των δίσκων είναι επιβεβλημένη γιατί οι κυκλοφορούντες αδικούν τους παίζοντες. Τον Ανδρέα Ροδινό είδα μετά 10 χρόνια το 1927 που είχα κατέβει μαιευτήρας στο Ρέθυμνο. Φθασμένος πια λυράρης έπαιζε στο σπίτι του τότε λοχαγού μακαρίτου Αντώνη Πλυμάκη και τον άκουσα έκπληκτος να παίζει με τη λύρα Πλαγύαυλο (ασκομπαντούρα). Ο Ανδρέας Ροδινός καθώς έπαιζε ωραία και πρόθυμα σαν ανεπανάληπτος εραστής της λύρας, είχε από πολλού περιστοιχιστεί από ομάδα «Μερακλήδων», τους Μανόλη Καντεράκη, επόπτη αγροφυλακής, Χανιώτη, Γιώργη Ψυρή, συνταξιούχο Αεροπόρο, Σήφη Βεργάκη, έμπορο Ρεθεμνιώτη, Κατάκη Στέλιο, Καθηγητήν εις Ρέθυμνον, Γιάννη Προκοπάκη, Δικηγόρο, και Μιχάλη Παπαδάκη, Δικηγόρο εν ενεργεία και κά-τοχον της Αγγλικής που χρησίμευε σαν διερμηνέας εις τας προς Αίγυπτον εξορμήσεις των.
Από τον κ. Παπαδάκη, σήμερα επ. ………;;; Δικη-γόρο, που ηρώτησα σχετικώς, μανθάνομε χρήσιμες πληροφορίες: o επόπτης Καντεράκης ήτο γυιός ξακουστού λυράρη των Χανίων και ο ίδιος είχε μουσικήν επίδοσιν. Αυτός καθοδηγούσε τον Ανδρέα στις δοξαριές του Χαρίλαου που τις έμαθε.
Ο Ψύρης τραγουδούσε ωραία και ο Ροδινός έ-παιρνε το σκοπό του. Όλοι μαζί έκαναν έξοδα κι-νήσεως και το γλέντι ήταν ασίγαστο.
Ο Χαρίλαος πήγαινε στην Αμερική και ερχόταν τακτικά στην Κρήτη.
Ήταν ξακουστός λυράρης και, ως φαίνεται, και οικονομικά φθασμένος. Ήταν τουλάχιστο πενη-ντάρης όταν έπαιξε στα Φραντζεσκιανά, στο χωριό μου. Η λύρα του μέσα στα δάκτυλα του αριστερού χεριού, χόρευε κυριολεκτικά για να κάνει την «αφή» που έπρεπε, και το δοξάρι του απόδιδε τη γλυκειά φωνή τ’ αηδονιού.
Από όσα ξέρομε σήμερα, ήτο προικισμένος με ω-ραία αισθήματα και σαν Κρητικός ενδιαφερόταν για την προαγωγή της Κρητικής μουσικής. Για τον Ανδρέα Ροδινό είχε ακουστά και τον κάλεσε μια μέρα στην προκυμαία για να τον ακούσει. Έπαιξε ο Χαρίλαος και είπε και εις τον Α. Ροδινό να παίξει.
Ο Χαρίλαος εντυπωσιάστηκε από τη λύρα του Ρο-δινού και σηκώθηκε και τον συνεχάρη: Mπράβο Ανδρέα, του λέγει, παίζεις καλύτερα από μένα, είσαι ο διάδοχός μου.
Ο Ανδρέας Ροδινός, καθώς ήταν νέος με ευγένεια και καλοσύνη, δεν χαλούσε το χατήρι της παρέας. Μέρα και νύχτα, χειμώνα και καλοκαίρι έπαιζε. Στην ηλικία των 18-20 ετών, έπαθε υπερκόπωση και προσβλήθηκε από φυματίωση, που τα χρόνια εκείνα ήτο ακόμη σε έξαρση. Πολλά κρυολογήματα που πέρασε και δεν πρόσεξε, τον οδήγησαν τόσο νέο στην αρρώστια και το θάνατο. Στην κηδεία του όλο το Ρέθυμνο και η ύπαιθρος ήλθαν να ιδούν για τελευταία φορά τον ανεπανάληπτο Μάγο της λύρας.
Είναι πολύ ενδιαφέρον να βρούμε το επιτύμβιο, το οποίο αναφέρει ο Νίκος Μαμαγκάκης. Θα είναι αξιόλογο γιατί η μητέρα του Αφροδίτη, το γένος Μπεμπή είχε σπουδαίες πνευματικές ικανότητες από κληρονομικότητα.
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 22/3/1998