ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΠΑΛΙΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΠΟΥ ΗΡΘΕ ΣΤΟ ΦΩΣ
Πρόκειται για τον έντυπο κανονισμό (καταστατικό) της Φιλοπτώχου Εταιρίας Ρεθύμνης. Είναι ένα φυλλάδιο που τυπώθηκε το 1888, οπότε και ιδρύθηκε το φιλανθρωπικό αυτό σωματείο , ένα από τα αρχαιότερα της Κρήτης. Γνωρίζαμε, βεβαίως, την ύπαρξη του από παλιά, αλλά μόνο από τις σχετικές αναφορές στον τοπικό τύπο της εποχής (π.χ. «Ιδη», φ. 3-9-1888 και «Αρκάδιον», φ. 22-9-1888).
Στο σημείο αυτό θα πρέπει, ίσως, να υπενθυμίσουμε ότι η ίδρυση σωματείων από ιδιώτες στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη ήταν απαγορευμένη και επετράπη μόνο μετά το 1878 και τη λεγόμενη σύμβαση της Χαλέπας.
Σήμερα, με καθυστέρηση 120 και πλέον ετών, έχουμε λεπτομέρειες για την ίδρυση και τους σκοπούς του συγκεκριμένου σωματείου. Χρειάστηκε να απευθυνθούμε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, στη Βιβλιοθήκη του οποίου φυλάσσεται το μοναδικό αντίτυπο του Κανονισμού.
Για να φανεί πόσο δύσκολα συγκεντρώνονται σήμερα τα στοιχεία που θα μας επιτρέψουν κάποτε να έχομε μια ιδέα για την πρόσφατη ιστορία του τόπου μας, να αναφέρουμε τα εξής: Η πληροφορία για την ύπαρξη του Κανονισμού είναι σχετικά παλιά και την οφείλουμε στις ερευνήτριες Κ. Γαρδίκα – Αλεξανδροπούλου και Π.Πολέμη, ενώ ο καθηγητής θ. Δετοράκης ήταν εκείνος που, πριν από 11 χρόνια, εντόπισε, δημοσίευσε και σχολίασε την ωραιότατη σφραγίδα του σωματείου .
Μερικοί θα αναρωτηθούν, ίσως, αν έχουν τόση σημασία οι όποιες επιλογές και δραστηριότητες ενός σωματείου με την ιστορία ενός τόπου. Αντί αναλυτικής απαντήσεως, θα περιοριστώ σε τούτο:
Στο κεφάλαιο Β’, Αρθρο 5, παραγ. Δ’ του κανονισμού για τον οποίο ο λόγος αναφέρεται ρητά ότι μπορούν, εκτός των ανδρών που κατέχουν διακεκριμένη θέση, να εκλέγονται ως επίτιμα μέλη του σωματείου και αι εν Κρήτη και τη αλλοδαπή Κυρίαι (sic). Ήταν μια ρητή αναφορά και μια αξιοσημείωτη υπέρβαση. Η παρουσία των γυναικών στο προσκήνιο αντιμετωπιζόταν με δυσπιστία.
Το επόμενο βήμα ήταν η άτυπη «ίδρυση» της Φιλοπτώχου Αδελφότητος Ρεθύμνης, η οποία Αδελφότητα δεν ήταν αυθυπόστατο σωματείο, αλλα τμήμα του γνωστού και σπουδαίου Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ρεθύμνης. Ένα τμήμα για τη λειτουργία του οποίου φρόντιζαν (ατύπως) Ρεθεμνιώτισες Κυρίες, με πρώτη (κατά τα φαινόμενα) τη σύζυγο του προέδρου του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, την Ιουλία Κ. Πετυχάκη (το γένος Στυλ. Μουσούρου).
Στην ίδια διακριμένη Ρεθεμνιώτισσα οφείλομε και το αμέσως επόμενο βήμα στη χειραφεσία των γυναικών της πόλης: Ηταν η ίδρυση του Συλλόγου Κυριών Ρεθύμνης. Για την ακρίβεια, πρόκειται και παλι για άτυπη ίδρυση, αφού το σωματείο λειτουργούσε χωρίς σφραγίδα και καταστατικό για κάμποσα χρόνια.
Για να γίνει αντιληπτό πόσο ανώριμη ήταν ακόμη η Ρεθεμνιώτικη κοινωνία για την παρουσία γυναικών στο προσκήνιο να αναφέρουμε το εξής: όταν, παραμονές των απελευθερωτικών πολέμων του 1912-13, επισημάνθηκε η σημασία της γυναικείας προσφοράς στους εθνικούς αγώνες, ο τότε Επίσκοπος Χρύσανθος Τσεπατάκης (1910-15), προκειμένου να ξεπεραστούν οι υπαρκτές αντιδράσεις αλλά και κάποιες ασάφειες του νόμου ανέλαβε ο ίδιος την προεδρεία του Συλλόγου Κυριών με αντιπροέδρους την Ιουλία Πετυχάκη και τη Φερενίκη Βαλαρή.
Να σημειωθεί, τέλος, ότι ο βασικός πυρήνας του Συλλόγου Κυριών αποσπάστηκε λίγο αργότερα και αποτέλεσε τη βάση για την ίδρυση του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνης, ενός ενεργού και καταξιωμένου σήμερα σωματείου.
Παραθέτοντας την τελευταία σελίδα του κανονισμού, να πούμε ότι και οι ένδεκα (11) ιδρυτές που έκαμαν την υπέρβαση είναι πρόσωπα που αφήσαν ίχνη στο πέρασμα τους και έχουν περιληφθεί στο σχετικό Βιογραφικό Λεξικό που προσπαθώ να καταρτίσω. Τους αναφέρουμε με αλφαβητική σειρά:
- Αγγελιδάκης Γρηγόριος Μ. πρέπει να ήταν έμπορος, γιος του Μάρκου.
- Αετός Μιχαήλ, έμπορος με καταγωγή από τον Κάστελο.
- Καλοκαιρινός Κων/νος, αντιπρόσωπος γαλλικής εταιρίας.
- Καφφάτος Ευάγγελος, Γραμματέας της Εισαγγελίας.
- Κορωνάκης Νικόλαος, δικηγόρος.
- Μανουσάκης Βασίλειος, εγγράμματος έμπορος και αγωνιστής.
- Μαρούλης Ζαχαρίας Δ. Διευθυντής Εμπορικής Εταιρίας.
- Μανουσάκης Εμμανουήλ Γ. έμπορος με μεγάλη δραστηριότητα και ρητορικές ικανότητες.
- Παπαδάκης Μιχαήλ (ίσως πρόκειται για τον μετέπειτα Δήμαρχο Ρεθύμνης).
- Σαουνάτσος Θεμιστοκλής Ε. φαρμακοποιός.
- Σιγανός Γρηγόριος Ι. , βιβλιοπώλης.
Κλείνουμε την πληροφορία ότι οι συνεδριάσεις της Φιλοπτώχου Εταιρίας γινόταν στο σπίτι του εκ των Ιδρυτών Εμμ. Γ. Μανουσάκη, στη συνοικία «Τσίτσο» κοντά δηλαδή στον Καθεδρικό Ναό.
Γ. Π. Εκκεκάκης.
ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ